قلعه بهستان ، کهن دژ زنجان Behestan Castle - شیوا مارکت

طبقات بالای قلعه بهستان جهت دفاع و طبقات پایین تر به عنوان زاغه و محل نگهداری آذوقه مردم مورد استفاده قرار می گرفت. قلعه بهستان که در دل کوهی از جنس خاک سفت و سخت بنا شده است به علت وزش بادهای تند و فرسایش و بعلاوه عبور رودخانه قزل اوزن از کنار قلعه در حال تخریب است.

سازندگان قلعه بهستان با در نظرداشتن طرح اولیه، اقدام به کندن کوه و تخلیه خاک ها و سنگ ها نموده اند و اتاق ها را بوجود آوردند و به هر تعدادی که به اتاق های آن اضافه شده راه های ارتباطی آنها به مجموعه نیز بصورت دالان هایی افزوده شده. فضای کلی قلعه بهستان به 3 دسته شامل اتاق ها، دالان ها و راه پله ها تقسیم می شده تکه گاه دارای سقفی تیزه دار و دارای محل هایی به شکل مثلث یا مدور روی دیوارها برای قرار گرفتن پیه سوز بوده است.

راه پله های ضلع شمال غربی قلعه به عنوان یکی از منطقه ها دست نخورده و سالم دژ بهستان است که بالای این پله ها، اتاقی به شکل طاق محراب های مسجد دوران اسلامی تزئین شده متعلق به دوره اسلامی وجود دارد و راه پله های زیاد با عرض یک متر نیز اقتباس از این سبک معماری است. هم اکنون به علت تخریب زیاد تنها با کوهنوردی می توان بر بالای قلعه با تخته سنگ های بزرگ مسطح آن رسید.

قسمت بالای قلعه بهستان با گچ اندوده شده و داخل آن حوضی با ابعاد 7 در 3 متر و از جنس سنگ و ساروج قرار گرفته است که با استفاده از لوله های آب گلی نیم متری به نام گنگ آب آن تأمین می شده است.

برخی، پیشینه این دژ را به زمان ماد نسبت می دهند. مادها به وسیله مصب و کناره های رودخانه قزل اوزن وارد فلات ایران شدند و در روستاهایی همانند مادآباد در 15 کیلومتری شهر ماه نشان مستقر شدند و وجود قلعه های دفاعی همانند قلعه بهستان در 12 کیلومتری ماه نشان معماری زیبا و هنرمندانه ای را به نمایش گذاشته است.

اما بر اساس پژوهش های باستان شناسی، پیشینه این دژ به دوره هخامنشیان به اثبات رسیده. این دژ در دوره پس از اسلام و تا قرن پنجم نیز این دژ پابرجا بوده و کاربرد داشته است. این دژ به شماره 1458 به نام قلعه بهستان در لیست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

معماری قلعه بهستان

فضای کلی قلعه بهستان شامل سه قسمت است : دالان ها، اتاق ها و راه پله ها

دالان ها

دالان های ارتباطی به صورت راهروهای عمودی است که برای دسترسی به اتاق ها و سایر قسمت ها ساخته شده، عرض یکی از این دالان ها به سه متر می رسد.

اتاق های بزرگ

اتاق های این قلعه مقدار یکسانی ندارند، به طوری که در یکی از کاوش ها، اتاقی با ابعاد 5 در 6/20 که ارتفاع آن از کف تا سقف 2/7 متر بوده و سقف مسطحی داشته مشاهده شده است. در قسمت انتهایی برخی از این اتاق ها فضایی به ابعاد 1 در 1 متر تعبیه شده است.

اتاق های کوچک

در ابعاد این اتاق ها نیز مقدار یکسانی دیده نمی گردد، مقدار یکی از آن ها 2 در 2/50 متر و ارتفاع آن 2/40 می باشد، تعدادی از این اتاق ها سقف چیزه دار و چناقی دارند و و در دو سمت ورودی اتاق ها، گوی های مثلثی شکل کوچک یا مدوری کنده شده که پیه سوزها بر روی آن قرار بگیرند، بعلاوه دریچه هایی در اتاق ها وجود دارد که برای تامین روشنایی اتاق ایجاد شده است تعداد این دریچه ها به نسبت بزرگی اتاق بیشتر می گردد.

پله ها

وجود راه پله های بسیار در این قلعه با عرض یک متر که با الهام از سبک معماری دوره اسلامی ساخته شده اند و در حال حاضر غیر قابل استفاده هستند باعث شده تردد در این مسیر به علت صعب العبور بودن غیر ممکن گردد، بنابراین تنها راه رسیدن به بالای قله به وسیله کوهنوردی می باشد. این دژ دارای راه پله های زیگ زاگی در ضلع های شرقی و غربی است که در گذشته از پایین ترین قسمت شمالی شروع می شد، اما امروزه به علت فرسایش طبقات زیرین آن تردد در این مسیر خطرناک و غیرممکن است. ورودی راه پله ضلع شمال غربی قلعه یکی از منطقه ها دست نخورده دژ بهستان است، بالای این ورودی به شکل طاق محراب های مساجد دوران اسلامی تزئین شده است. اجرای این طرح که از مشخصه های معماری دوره اسلامی است یادآور کوچه های سرپوشیده و طاق دار این دوران می باشد.