چگونه یک انسان خردمند باشیم؟

به گزارش شیوا مارکت، مجله دیجی کالا - مهدی مومن زاده: خِرَد دقیقا چیست؟ پاسخ دادن به این پرسش کار مسئله ای است. با این حال می دانیم که می توانیم خرد و خردمندی را در برخی از انسان های اطراف خود مشاهده کنیم. برای مثال، افراد خردمند در بحران ها آرامش خود را حفظ می نمایند. آن ها در مواقع بحرانی، یک گام به عقب می روند و Big Picture را می بینند (یعنی اینکه به صورت کلان به قضیه نگاه می نمایند). انسان های خردمند، متفکر و درون اندیش (Self-Reflective) هستند. آن ها محدودیت های دانش خود را می شناسند، می توانند از زوایای مختلف به مسائل نگاه نمایند و می دانند که جهان دائما درحال تغییر کردن است. (هیچ موقعیتی، چه خوب و چه بد، ثابت نمی ماند.)

نباید خِرَد را با هوش اشتباه بگیریم. هرچند هوش به خردمند بودن یاری می نماید، ولی ممکن است انسان باهوشی را ببینید که خردمند نیست. انسان های خردمند، در برابر عدم قطعیت ها صبور هستند و در چنین موقعیت هایی خوشبینی خود را حفظ می نمایند. آن ها می دانند که حتی برای مسائل پیچیده هم راهکار وجود دارد. افراد خردمند می توانند قضاوت درستی درباره آن چه صحیح و آن چه غلط است، داشته باشند.

ولی چگونه می توانید خردمندتر شوید؟ روانشناسان ده ها سال است که روی موضوع خرد تحقیق می نمایند. خبر خوب این است که آن ها می گویند همه ما می توانیم با مقداری کوشش و تمرین، به انسان های خردمندتری تبدیل شویم.

انسان های خردمند در زندگی تصمیم های بهتری می گیرند. ولی آن طور که ایگور گروسمن (Igor Grossman) از دانشگاه واترلو در کانادا می گوید، دلایلی فراتر از تصمیم گیری صحیح در زندگی می تواند برای ما تبدیل به انگیزه ای گردد برای خردمندتر بودن. توانایی استدلال خردمندانه می تواند منفعت خیلی زیادی برای زندگی ما داشته باشد. منافعی مثل رضایتمندی بیشتر در زندگی، احساسات منفی کمتر، روابط بهتر و کاهش اندیشه هایی که ما را افسرده می نمایند.

ایگور گروسمن و همکارانش شواهدی پیدا کردند مبنی بر اینکه خردمندترین انسان ها، حتی ممکن است بیشتر عمر نمایند. افراد خردمند به خصوص به هنگام سالمندی، در سطح بالاتری از رفاه و تندرستی هستند. در پژوهش آن ها، میزان هوش افراد، تفاوتی در سطح رفاه زندگی آن ها ایجاد نمی کرد. شاید علتش این باشد که میزان IQ لزوما نشان دهنده توانایی یک فرد در ایجاد روابط خوب یا تصمیم گیری درست در زندگی روزمره نیست.

گروسمن می گوید که خردمندی یک خصیصه ثابت نیست. یعنی خصیصه ای ذاتی نیست که شما از ازل، دارا یا فاقد آن باشید.

گروسمن می گوید که خردمندی یک خصیصه ثابت نیست. یعنی خصیصه ای ذاتی نیست که شما از ازل، دارا یا فاقد آن باشید. اگر این حرف درست باشد، خبر خیلی خوبی است، چون بدین معنیست که ما (اگر تصور می کنیم خردمند نیستیم) می توانیم دست کم در موقعیت هایی از زندگی خردمند باشیم.

به دیروز خود بیندیشید، بزرگترین چالشی که با آن روبرو شدید چه بود؟ چگونه فهمیدید که برای روبرو شدن با آن چالش، باید چکار کنید؟ گروسمن در پژوهش اخیر خود، این سوالات را از داوطلبان شرکت در یک آزمایش پرسید.

شرکت نمایندگان در آزمایش گروسمن، درباره دیر رسیدن بر سر قرار به دلیل ترافیک و مشاجره هایی نوشتند که با خانواده و همکارانشان داشتند. پژوهشگران برای ارزیابی خردمندی آن ها، شکل استدلال این افراد را آنالیز کردند. آیا این افراد به محدودیت دانش خود مطلع بودند؟ آیا این افراد در موقعیت های به نظر منفی، می توانستند مثبت اندیش باشند؟ پژوهشگران دریافتند که برخی افراد می توانند در یک موقعیت، حکیمی دانا و خردمند باشند و در موقعیت دیگر بر عکس.

ولی چه چیزی باعث می گردد که در یک موقعیت خردمند و در موقعیت دیگر، نابخرد باشیم؟ پاسخی که گروسمن در پژوهش خود به آن رسید این بود: آدم ها وقتی در کنار دوستانشان بودند، خردمندتر می شدند. بودن در کنار دوستان باعث می شد که آن ها به احتمال بیشتری به صورت کلان به مسائل نگاه نمایند (Big Picture را ببینند). همچنین این افراد به احتمال بیشتری از نقطه نظر های دیگر به مسائل می نگریستند و البته محدودیت های دانش خود را در روبروه با موقعیت های سخت در نظر می گرفتند. اما وقتی افراد تنها بودند، به نظر می رسید چنان غرق و درگیر یک موقعیت می شدند که نمی توانستند به راهکار های جایگزین فکر نمایند.

همه این ها بدین معنیست که خِرَد می تواند خیلی متداول تر از چیزی باشد که فکر می کردیم. گروسمن می گوید: احتمالا همه ما پتانسیل جنبه هایی از خردمندی را داریم؛ ولی نه همیشه.

در پژوهش گروسمن، برخی افراد خردمندی بیشتری نسبت به دیگران از خود نشان می دادند و برخی دیگر نابخردتر بودند؛ ولی نه در همه موقعیت ها. این هم به نوبه خود جای امیدواریست؛ اگر می توانیم برخی وقت ها از خود خرد نشان دهیم، احتمالا می توانیم یاد بگیریم که در زمان های بیشتری خردمند باشیم.

همه می توانند با تمرین، کوشش و یادگیری خردمند شوند.

در پژوهشی دیگر، دانشمندان دریافته اند که با افزایش سن، توانایی استدلال خردمندانه بیشتر می گردد. این بدین معنیست که ما می توانیم در زمینه خردمندی پیشرفت کنیم.

سوال این جاست که چگونه می توانیم کاری کنیم که خردمندتر باشیم. به نظر یک روانشناس از دانشگاه کرنل به نام رابرت استرنبرگ (Robert Sternberg)، خرد کاملا به تعادل ربط دارد. یک فرد خردمند می تواند ذهنش را طور برنامه ریزی کند که بین منافع شخصی خود و منافع دیگران تعادل برقرار کند. یک فرد خردمند می تواند بین (اندیشه ها، انگیزه ها و منافع) طولانی مدت و کوتاه مدت تعادل برقرار کند و تمام شرایط برای سازگار شدن با موقعیت کنونی را فراهم کند. البته همیشه سعی در تغییر شکل شرایط فعلی دارد و به دنبال خلق یک موقعیت جدید است.

بر اساس مدل استرنبرگ، برای خردمندتر بودن شما باید بتوانید منافع مختلف به هنگام روبروه با یک معما و دو راهی را ارزیابی کنید؛ هم منافع کوتاه مدت و هم منافع بلند مدت. بعلاوه اینکه به محیط درحال تغییر خود و اینکه به چه شکلی ممکن است در بیاید، دقت کنید.

گروسمن نوعی کلاس آموزشی برای خردمند کردن افراد برگزار کرد. به افراد حاضر در این مدرسه آموزش داده شد که در روبرو با موقعیت ها، نقطه نظر های متفاوتی انتخاب نمایند. آن ها باید از بالا به موقعیت ها نگاه می کردند (Birds Eye View). گروسمن می خواست کاری کند که افراد وقتی با موقعیت های غیر مترقبه روبرو می شوند، ابتدا از آن فاصله بگیرند تا بتوانند کلان تر به قضیه نگاه نمایند.

در این موقعیت ها، حتی اینکه خودتان را سوم شخص در نظر بگیرید، یاری خیلی بزرگی است. یعنی اینکه اگر بر سر دو راهی قرار گرفتید، به جای اینکه از خودتان بپرسید حالا باید چکار کنم؟ بپرسید کلودیا (Claudia) باید چکار کند؟

گاهی اوقات می توانیم پا را فراتر بگذاریم و به جای اینکه از خودمان به عنوان سوم شخص سوال کنیم، واقعا از یک نفر دیگر بپرسیم که حالا باید چکار کنیم؟ ما معمولا درباره زندگی دیگران نسبت به زندگی خودمان خردمندتر هستیم. یکی از حوزه های مورد علاقه من (نویسنده این مقاله کلودیا هموند است) مبحث ادراک زمان (Time Perception) است. در این مبحث، اشتباه در برنامه ریزی (Planning Fallacy) را بیشتر دوست دارم. اشتباه در برنامه ریزی نوعی خطای شناختی در ادراک زمان است. بسیاری از ما فکر می کنیم کاری را در مدت زمانی کوتاه تمام می کنیم،، ولی در واقع اشتباه نموده ایم و آن کار خیلی بیشتر طول می کشد. به هر صورت وقتی نمی توانیم کاری را در مدت زمانی که انتظار داشته ایم به انتها برسانیم، معمولا نا امید می شویم. فکر می کنیم در آینده می توانیم منظم تر باشیم و زمان بیشتری برای انجام کار ها پیدا کنیم؛ ولی متاسفانه معمولا این طور نمی گردد.

هرچند که معمولا در تخمین زمان انجام کار های خودمان اشتباه می کنیم، ولی تخمین ما درباره زمان انجام کار دیگران بهتر است.

هرچند که معمولا در تخمین زمان انجام کار های خودمان اشتباه می کنیم، ولی تخمین ما درباره زمان انجام کار دیگران بهتر است. در یک پژوهش، از دانش آموزانی سوال شد که تخمین بزنند در چه مدت زمانی می توانند تکلیف های خود را تمام نمایند. سپس از آن ها خواستند تخمین بزنند دوستان آن ها در چه مدت زمانی می توانند همان تکلیف ها را انجام دهند. آن ها در حدس مدت زمان انجام تکلیف های دیگر دانش آموزان خیلی بیشتر پیروز بودند، چون که تداخل های غیر مترقبه را هم در نظر گرفتند. وقتی نوبت به قضاوت درباره خودمان می رسد، خوش بینی طبیعی ما باعث می گردد که نتوانیم این مسائل و تداخل های بالقوه را در نظر بگیریم؛ بنابراین آیا شما می توانید کاری کنید که خردمندتر شوید؟ بله، ولی عوامل زیادی وجود دارد که باید آن ها را به خاطر داشته باشید. شما باید در نظر داشته باشید که هدف ها، اولویت ها و پاسخ های مردم در طولانی مدت و کوتاه مدت، نسبت به شما متفاوت است. اگر بتوانید به خوبی همه این ها را هضم کنید، احتمالا از خودتان نشانه هایی از خردمندی بروز داده اید. هرچند موضوع کمی پیچیده است، ولی نباید نا امید شویم و دست از کوشش برداریم. آن طور که گروسمن می گوید: این طور نیست که شما ناگهان به بودا تبدیل شوید، ولی می توانید کمی خردمندتر باشید.

منبع: BBC Future