کلیسای سنت استپانوس؛ عبادت در قلب طبیعت

به گزارش شیوا مارکت، خبرنگاران: کشور ایران با قدمت تاریخی بالای خود دارای بنا های تاریخی و مذهبی بسیاری است که هر کدام به نوبه خود دارای ارزش و اهمیت متفاوتی هستند. اقلیت های مذهبی غالباً در این میان دنیای جالب تری دارند و می توانند گویای ماجرا های بسیاری باشند که شاید درصد بالایی از مردم از آن ها بی خبر هستند. در این مطلب تصمیم داریم شما را به یکی از کلیسا های زیبا در کشورمان ببریم و با آن آشنا کنیم: کلیسای سنت استپانوس!

درباره کلیسای سنت استپانوس

کلیسای سنت استپانوس که در جلفا، مرز ایران، جمهوری آذربایجان و ارمنستان واقع شده است به عنوان دومین کلیسای مهم ارامنه ایران بعد از قره کلیسا در آذربایجان غربی شناخته می گردد. کلیسای سنت اتپانوس در قرن نهم میلادی ساخته شد، اما در اثر زلزله شدیدی آسیب جدی دید و در نهایت در دوران صفوی مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت.

یکی از ویژگی های برجسته این کلیسا، قرارگیری در قلب طبیعت کوه های بخش مرزی جلفا و جمهوری آذربایجان و همین طور در کناره رودخانه ارس است. کلیسای سنت استپانوس در دامنه بلندی هایی قرار گرفته که ماغارد نامیده می شوند و از این جهت هم در منابع کتاب های ارمنی به نام دیر ماغارد نیز شناخته می گردد. این کلیسا در واقع در 6 کیلومتری روستای دره شام قرار گرفته که چیزی حدود 15 کیلومتری غرب شهر جلفا و در محله قزل وانک است.

کلیسای سنت استپانوس به طور کلی مورد احترام تمامی ارامنه و به خصوص شاخه مسیحیان گریگوری ساکن ارمنستان واقع شده است، به همین دلیل هم معمولاً در یکی از روز های سال، هزاران نفر از ارامنه در این کلیسا جمع می شوند و مراسم و آیین های خودشان را به جا می آورند.

جالب است بدانید که روایت شده در قرن هفتم میلادی در همین مکانی که کلیسای سنت استپانوس واقع شده است، کلیسای دیگری بوده که به دلایل نامشخصی ویران شده است. این کلیسا در پانزدهم اسفند سال 1341 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و در سال 2008 نیز در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.

کلیسای سنت استپانوس از نظر تاریخی

کلیسای سنت استپانوس از نام فردی به نام استفان سنت استپانوس گرفته شده که جزء اولین شهدای مسیحیت و مبلغان حضرت مسیح به شمار می رود. این فرد در سال 36 میلادی به اتهام بر زبان آوردن سخنانی بر خلاف یهود، توسط یهودیان سنگسار شد، اما در رابطه با تاریخ کلیسا نیز ماجرا های بسیار وجود دارد. قدیمی ترین سندی که در رابطه با تاسیس این کلیسا در جلفا وجود دارد به سال 639 میلادی بر می گردد.

خیلی ها معتقدند که این کلیسا در دوران صفویه ساخته شده، اما معماری ویژه آن نشانی از سبک معماری و مصالح چیزی است که در کلیسای طاطائوس در آذربایجان غربی در قرن های چهارم تا ششم هجری بنا شده است، به همین دلیل هم تاریخ دقیقی از قدمت این کلیسا نمی توان بیان کرد، اما در این میان نکته دیگری هم وجود دارد. در ساحل شمالی ارس، قرینه ای از این کلیسا نیز دیده می گردد که بسیاری در شرح آن وجود یک قدرت واحد بر هر دو طرف ساحل رود ارس را بیان می کنند. در نهایت نیز همان طور که پیش از این اشاره شد این کلیسا در دوران صفویه توسط عباس میرزا مرحله چهارم بازسازی خود را پشت سر گذاشت.

معماری کلیسای سنت استپانوس

همان طور که گفته شد کلیسای سنت استپانوس در محوطه ای سرسبز واقع شده و بنای بلند و استوانه ای آن در میان درختان بلندقامت خودنمایی می کند. تقریباً تمامی بخش های این بنا از سنگ و حصار ساخته شده است و در کنار هفت برج نگهبان و همین طور پنج استوانه سنگی، دژ های دوران ساسانی را در ذهنتان تداعی می کند. دیوار های سنگی و خوش تراش بیرونی این بنا بسیار زیبا و منحصربه فرد هستند و به ارزش معماری آن افزوده اند. به طور کلی می توان گفت که معماری این بنا تلفیقی از معماری های رومی، اشکانی و همین طور اورارتویی است و در تمام آن از سنگ هایی با رنگ صورتی، سفید و قرمز استفاده شده است.

ابعاد مشخص شده در کلیسای استپانوس چیزی حدود 22 در 15 متر است و توسط دو ورودی مشخص از مهمانان استقبال می کند. یکی از این ورودی ها که ورودی غربی به شمار می رود دارای چهار ستون بالکنی است که معمولاْ برای سرودخوانی مورد استفاده قرار می گرفته و ورودی بعدی که در قسمت جنوبی واقع شده است نیز در کنار ساختمان ناقوسخانه گنبد واقع شده است.

به طور کلی می توان گفت که ساختمان اصلی کلیسای سنت استپانوس به سه بخش اصلی صحن و گنبد 16 ضلعی، برج ناقوس و همین طور اجاق دانیال تقسیم می گردد. صحن کلیسا یا همان نمازخانه در وسط محوطه اصلی کلیسا واقع شده است و دارای مدخلی در ضلع غربی خود با ابعادی در حدود یک و نیم در دو و نیم متر است. این مدخل دارای درب چوبی زیبایی است که با منبت کاری قاجاری و میخکوب های فلزی تزئین شده و از سبک هنر های اسلامی پیروی می کنند.

در کنار این درب نیز طاقی مقرنس کاری شده واقع شده است که به نوبه خود شاهکاری در معماری به شمار می رود. در این قسمت کتیبه ای به زبان فارسی و ارمنی وجود دارد که در رابطه با خرید روستای دره شام توسط عباس میرزا و هم چنین وقف آن به این کلیسا نوشته شده است. ساختمان نمازخانه شبیه به صلیب است و گنبد 16 ضلعی نیز سقف مرکزی آن را تشکیل می دهد. در انتهای قسمت شرقی صلیب هم محراب کلیسا قرار گرفته و دارای ارتفاعی 96 سانتی متری از کف نمازگاه است.

برج ناقوس نیز در قسمت جنوبی ساختمان اصلی واقع شده است و بر روی طبقه دوم آن هرمی بر روی هشت ستون کوچک واقع شده است. ستون های برج ناقوس از سنگ سرخ کلیسا بوده و هرکدام دارای سرستونی خوش طرح و زیبا هستند. پیشانی طاق هایی که در بین این ستون ها قرار دارند نیز با نقش برجسته فرشته طیب، ترنج، ستاره و گل هشت پر تزئین شده اند.

اجاق دانیال هم تالاری متصل به دیوار شمالی کلیساست که از سه قسمت تالار اجتماعات، خود اجاق که توسط دیواری جدا شده و همین طور محل غسل تعمید تشکیل می گردد.

بازدید از کلیسای سنت استپانوس

اگر تصمیم به بازدید از کلیسای سنت استپانوس جلفا دارید می توانید تمامی روز های هفته و سال به جز چهاردهم خرداد، بیست و یکم رمضان، بیست و پنجم شوال، نهم و دهم محرم و هم چنین بیست و هشتم صفر از ساعت 9 صبح تا 6 بعد از ظهر اقدام کنید.

بهترین زمان سال برای بازدید از این بنا فصل های بهار و تابستان است و شما می توانید با صرف زمانی در حدود چند ساعت از تمامی بخش های کلیسا بازدید کنید. این کلیسا به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری مهم در کشور دارای امکاناتی از جمله پارکینگ، پوشش شبکه و بوفه است، اما متاسفانه از نظر دسترسی به وسایل نقلیه، امکان تردد معلولین با ویلچر، اقامتگاه، رستوران و مرکز امانتداری شرایط خوبی ندارد.

توصیه ما این است که در کنار بازدید از کلیسای سنت استپانوس به کلیسا های منطقه دره شام و همین طور دامنه کوه های اطراف کلیسا نیز مراجعه کرده و از تماشای آن ها لذت ببرید.