سیر تا پیاز یلدا در سرتاسر ایران - شیوا مارکت

شب یلدا یکی از شب های مهم در ایران باستان بوده و اگر بخواهیم از اهمیت شب یلدا و اینکه از چه تاریخی در گاهشمار گنجانده شده باید گفت؛ به نظر می رسد از زمان داریوش یکم در تقویم رسمی ایرانیان باستان گنجانده شده است. شب نشینی و جشن هایی که در این شب برگزار می شود، یک سنت کهن است که با گذشت زمان از آن دوره تا کنون نه تنها از اهمیت آن کاسته نشده بلکه در نزد ایرانیان صندلی و اهمیت ویژه ای دارد و هر سال با شکوه تمام برگزار می شود. مردم دوران باستان و از جمله اقوام آریایی، از هند و ایرانی، هند و اروپایی، به این موضوع پی بردند که آخرین روز پاییز کوتاهترین روز و اولین شب زمستان بلندترین شب سال می باشد و پس از این شب رفته رفته از طول شب ها کاسته و به طول روزها افزوده می شود و به همین دلیل آن را شب مهر یا شب زاده شدن خورشید نام گذاشتند که شروع سال نیز به شمار می رفت. باید گفت در دوران باستانی در فرهنگ اوستایی، سال با فصل سرد شروع می شد.

در نوشته ها و متون کهن بسیار زیادی از این شب یاد شده و نام آن در کتاب های گذشتگان آمده است که شب یلدا را ، شب اول زمستان و شب آخر پاییز ذکر نموده اند که اول دی و آخر آذر می باشد و آن شب را درازترین شب ها در تمام سال می دانستند و در آن شب یا نزدیک به آن شب، آفتاب به برج جدی می رسد و به باور آنان شبی منحوس و نامبارک می باشد در بعضی آثار دیگر شب یازدهم دی ماه را شب یلدا ذکر نموده اند. در باور ایران باستان تاریکی نماینده نیروهای اهریمنی بود و چون در تاریکی طولانی ترین شب سال، نیروی اهریمنی بیشتر دوام دارد این شب در نزد آنان نحس به شمار می رفت و با آمدن شب آتش می افروختند تا هر آنچه از نیروهای اهریمنی و شیطانی وجود دارد نیست و نابود شود و همه مردم کنار هم جمع شده و با شرخوشی و شادمانی شب را به جشن و پایکوبی گذرانده و با خوردن انواع خوردنی ها و میوه ها ، نوشیدن نوشیدنی های لذت بخش، شادی و پایکوبی نموده و به مصاحبه می پرداختند و سفره ای ویژه پهن می کردند، انواع میوه های تازه فصل که نگاهداری شده بود و میوه های خشک در سفره می گذاشتند. میَزد نام سفره شب یلدا بود و در آن انواع خوراکی ها را می چیدند که شامل میوه های تر و خشک، آجیل و… بود، و به افتخار مهر یا خورشید که این جشن برایش برگزار می شد می گستردند. در مراسم های ایران باستان برای هر مناسبتی یا جشن و سرور ی، سفره ای می گستردند که بر آن انواع ابزار دعاو نیایش مانند آتشدان، عطردان، بخوردان، برسم و غیره، خوردنی هر فصل و خوراک های گوناگون، و نیز خوراک مقدس می گذاشتند. شب یلدا را شب خدای خورشید، عدالت، پیمان و جنگ هم می دانند.

ریشهٔ واژه یلدا و واژگان مترادف آن

یلدا به معنای زایش است و شب چله هم که مترادف شب یلداست به این دلیل است که چهل روز پس از شروع فصل زمستان می باشد که به آن چله بزرگ می گویند و بیست روز بعد از آن را چله کوچک می گویند ابوریحان بیرونی آن را میلاد اکبر می نامد و منظور از آن را میلاد خورشید است. بیرونی در کتابش، از روز اول دی ماه، با عنوان خور نیز یاد نموده است. مسعودی در تاریخش آن را خُره روز آورده، و بعضی منابع دیگر خرم روز ذکر نموده اند. یلدا به فاصله زمان بین غروب آفتاب از 30 آذر یعنی آخرین روز پاییز تا طلوع آفتاب در اول ماه دی یعنی نخستین روز زمستان گفته می شود. خانواده های ایران کنونی در شب یلدا، معمولاً شامی فاخر و همچنین انواع میوه ها و رایج تر از همه هندوانه را به هر شکل ممکن خریده و دور هم نوش جان می نمایند. خوردن تنقلات، قصه گویی بزرگان و ریش سفیدان برای جوانترها و دیگر اعضای فامیل و همچنین تفالی به دیوان حافظ از دیگر آیین های مرسوم این شب است.

یلدا در سرتاسر ایران

در جای جای ایران زمین از گذشته تا کنون یلدا گرامی داشته شده و همچنان مردم چهار گوشه ایران این آئین را همه ساله جشن می گیرند. از آذربایجان شرقی و غربی در شمال شرق کشور گرفته تا بوشهر در جنوب و از خراسان تا اصفهان و شیراز و دیگر نقاط کشور . حال به بخشی از شکل های گوناگون برپایی این جشن در نقاط مختلف می پردازیم. در شمال ایران و آذربایجان رسم است شب چله هدایایی که با شکل ویژه ای آراسته شده و خوانچه نام دارد به خانهٔ تازه عروس می فرستند. مردم آذربایجان در یک سینی بزرگ هندوانه ها را تزئین می نمایند و شال های قرمزی را دور تا دور آن می گذارند. اما در شمال یک ماهی بزرگ را تزئین می نمایند و به خانهٔ عروس می فرستند. اردبیل؛ خانواده ها شب یلدا دور هم جمع می شوند و تا پاسی از شب با هم شب نشینی می نمایند. هندوانه، انار، پرتقال، تخمه، ماهی پلو و… از جمله خوراکی هایی است که در استان اردبیل مرسوم هست، و در شب یلدا برای تازه عروس از طرف خانواده داماد هندوانه تزئین می نمایند و با سایر هدایای می فرستند. شب یلدا یا شب چله اصفهانی ها تقریبا مانند دیگر نقاط ایران است. به این معنی که فامیل و بستگان به خانهٔ بزرگ فامیل می فرایند و دور هم پای کرسی جمع می شوند. با آجیل و میوه از خود پذیرائی می نمایند تا پاسی از شب و گاهی تا نزدیک صبح می نشینند، شاهنامه می خوانند و فال حافظ می گیرند. بزرگترها هم داستان یا خاطره تعریف می نمایند. تازه دامادها با هدیه به خانه عروس می فرایند. آجیل شب یلدا، کشمش، گردو، بادام، انجیر و خرما است. میوه شب یلدا هم انار، هندوانه، سیب است. غذای شب چله معمولا پلو ماهی یا یکی از غذاهای محلی مانند کوفته، دلمه، چرب و شیرین و دیگر غذاها است. در بوشهر مردم با رفتن به خانه بزرگ ترها جشن می گرفتند. هندوانه شب یلدا در بوشهر از صندلی ویژه ای برخوردار است.

واژه یلدا در خراسان به این شکل بکار برده نشده و آن جا به شب چله یا چله نشینی معروف بوده است. در این شب آیین ها و رسم های ویژه ای وجود داشته که به نظر می رسد در دیگر مناطق ایران چندان متداول نبوده است و به آن شب چراغ می گفتند. در این استان بیشتر لبو یا چغندر، شلغم و شربت و شیرینی خوراکی های شب یلدا به حساب می آمد. مردم خوزستان تا سحر چشم به راه قارون افسانه ای می نشینند. در فارس سفرهٔ شب یلدای شیرازی ها مثل سفرهٔ نوروز رنگین است. هندوانه، خرما، رنگینک، حافظ خوانی جزو جدایی ناپذیر مراسم این شب است. در قزوین خوردن میوه های مختلف به ویژه میوه هایی که قرمز رنگ، که به شب چره معروف بود، همراه با خوراکی های دیگر کاری پسندیده بود و زمستان پربرکتی را نوید می دهد. در کردستان مانند دیگر مناطق کوهستانی ایران این آیین تاریخ کهنی دارد که هنوز به همان نام قدیمی اش شو چله خوانده می شود. در سنندج مرکز استان کردستان از قدیم با دلمه و نان سنگک از مهمان ها پذیرایی می کردند و این به یک رسم مورد قبول در این شهر تبدیل شده است.

در گلستان سر سبز نیز شب یلدا یک شب بسیار مهم است. دور هم نشینی گرد کرسی و خواندن فال حافظ و فردوسی خوانی و گفتن داستان، خوردن آجیل و میوه مخصوصاً هندوانه، انار، پرتقال، و شیرینی هایی مانند مَت و کَسمَک و بیدار ماندن تا صبح از آداب این شب است. در گیلان هندوانه را حتماً فراهم می نمایند و معتقدند که هر کس در شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگی نخواهد کرد و در زمستان سرما از مصون خواهد ماند. در لرستان شب چله در میان مردم مناطق لر نشین دارای آداب خاصی است و به آن شو اول قاره می گویند. شب نشینی، دید و بازدید اقوام، فال چهل سرو، فال حافظ، پختن و خوردن غذاهای خاص این شب از برنامه های ویژه شب یلدا در شهرهای مختلف این نواحی است. اما همدانی ها در این شب فال سوزن می گیرند. در گلپایگان قدیم هم شب یلدا این رسم بود. همه دور تا دور اتاق می نشینند و پیرزنی شعر می خواند. دخترکی پس از تمام شدن هر شعر بر یک پارچه نبریده و آب ندیده سوزن می زند و مخاطبان شعرهای پیرزن را فال خود می دانند. آداب شب یلدا؛ خوراکی ها: برای جشن یلدا، سفره ای پهن می شود که به آن سفره یلدا یا چله می گویند و با انواع خشکبار، توت خشک، برگه زدآلو، انجیر، برگه خشک شده میوه ها و میوه تازه بخصوص انار، هندوانه و انار دان شده تزئین می شود. انار و هندوانه جزو مهم ترین ملزومات شب یلدا هستند. همچنین آجیل شب یلدا نیز در ایران هوادار بسیاری دارد. شاهنامه خوانی: شاهنامه خوانی از دیگر رسومی ست که از دیرباز در میان ایران مرسوم بوده است و جز جدایی ناپذیر شب یلدا است. فال حافظ: مرسوم است که در این شب بزرگ خانواده تفألی به دیوان حافظ می زنند و اهل ذوق و شاعری، سروده های خود را برای دیگران می خوانند.

پیشگش خبرنگاران به شما، غزلی ناب از استاد سخن شیخ مشرف الدین سعدی شیرازی پیرامون یلدا،

هر که مجموع نباشد به تماشا نرود یار با یار سفرنموده به تنها نرود

باد آسایش گیتی نزند بر دل ریش صبح صادق ندمد تا شب یلدا نرود

بر دل آویختگان عرصه عالم تنگست کان که جایی به گل افتاد دگر جا نرود

هرگز اندیشه یار از دل دیوانه عشق به تماشای گل و سبزه و صحرا نرود

به سر خار مغیلان بروم با تو چنان به ارادت که یکی بر سر دیبا نرود

با همه رفتن زیبای تذرو اندر باغ که به شوخی برود پیش تو زیبا نرود

گر تو ای تخت سلیمان به سر ما زین دست رفت خواهی عجب ار مورچه در پا نرود

باغبانان به شب از زحمت بلبل چونند که در ایام گل از باغچه غوغا نرود

همه عالم سخنم رفت و به گوشت نرسید آری آنجا که تو باشی سخن ما نرود

هر که ما را به نصیحت ز تو می پیچد روی گو به شمشیر که عاشق به مدارا نرود

ماه رخسار بپوشی تو بت یغمایی تا دل خلقی از این شهر به یغما نرود

گوهر قیمتی از کام نهنگان آرند هر که او را غم جانست به دریا نرود

سعدیا بار کش و یار فراموش مکن مهر وامق به جفا کردن عذرا نرود

شادی هایتان هزار هزار بار بلندتر از شب یلدا!

تور فرانسه: تور فرانسه ارزان | تور فرانسه قیمت، تور پاریس، تور پاییز را همراه ما تجربه کنید.