وارث آوار عالی قاپوی اصفهان چه کسی است؟ - شیوا مارکت

قضیه چیست؟

کرونا و رعایت درخواست ها برای فاصله گذاری اجتماعی در طول دست کم دو ماه گذشته، یک طرف داستان لایو اینستاگرامی است که متولیانی شهری اصفهان برای هفته فرهنگی اصفهان برگزار کردند، اما طرف دیگر داستان در شرایطی که متولیان نخست کوشش کردند با انتشار فیلمی همه چیز را عالی و به نفع عالی قاپو نشان دهند، به انتخاب مکان برمی گردد؛ انتخابی که پیش از این هم دیگر بناهای تاریخی اصفهان را هدف قرار داده بود و البته هر کدام از این انتخاب ها به چه بهایی؟ عالی قاپوی تازه بازسازی شده ای که حتی در زمان بازسازی نیز با اعتراضِ کارشناسان همراه بود! روزبه نعمت الهی، خواننده در همان فیلم چند دقیقه ای تاکیدش را بر این می گذارد که علاوه بر اجرای متفاوت در چنین فضای خاصی، سعی کردیم صدا و اجرا را به حداقل برسانیم تا به بنای تاریخی آسیبی وارد نگردد. از سوی دیگر هادی الهیاری، مدیر اجرایی پایگاه میراث فرهنگی نقش دنیا تاکید دارد که از آوردن سن و جعبه های عظیم و ابزاری که به بنا آسیب وارد می نماید خودداری کردیم و هفت نفر از پرسنل میراث فرهنگی تا خاتمه کار در بنا مستقر بودند. نور و صدا را با متخصص هماهنگ کردیم و سعی داشتیم تا آسیب به بنای عالی قاپو نرسد. علیرضا روحانی، معاون فرهنگی سازمان فرهنگی اجتماعی شهرداری اصفهان که دبیری برگزاری هفته فرهنگی اصفهان را نیز بر عهده داشت، در همان فیلم پیرامون وارث آوار عالی قاپوی اصفهان بیان می نماید که تمام صداهایی که در این برنامه بود کاملا کنترل شده بود، مستقیما خروجی صدا روی دوربین و پخش منتشر می شد تا هیچ آسیبی به این بنا وارد نگردد و آن را تهدید نکند. اما، همین اقدامات و فیلمی که از برگزاری آن کنسرت بدون تماشاگر در چند رسانه منتشر شده، نورپردازی، مستقر شدن چند غرفه صنایع دستی و حضور تعدادی از افراد به عنوان مدعو در این لایو و روی ایوانی که چند استادکار قدیمی اصفهان با شنیدن مکانِ برگزاریش آه از نهادشان برآمد، چه میزان می تواند روی این بنای تاریخی و ارزشمند اصفهان تاثیر بگذارد؟

چرا از فضاهای بازتر برای این اجراها بهره نمی برند؟

مهدی جعفری نوگورانی، بازسازیگر تجربی بناهای تاریخی اصفهان و دانش آموخته معماری در مقطع کارشناسی چند مثال پیرامون وارث آوار عالی قاپوی اصفهان می آورد. او اصل ماجرا را به صدا و پارادوکس هایی مربوط می داند که در زمان برگزاری چنین اجراهایی روی صدای خواننده انجام می گردد و یکی از نخستین تاثیرات را روی بناهای تاریخی می گذارد و ادامه می دهد: جایی مانند تالار موسیقی کاخ عالی قاپو که تنگ بری های مخصوص برای دریافت صدا در زمان اجرای موسیقی روی آن کار شده است، مخصوص این کار ساخته شده بود، هر چند نوع آلاتی که در آن موقع استفاده می شد، با آلات امروزی برای نواخت موسیقی بسیار متفاوت هستند. وی اما این تزئینات را یکی از نقاط حساس کاخ عالی قاپو می داند که در صورت برخورد لرزش صداهایی مانند اکو می تواند به ایجاد ترک و ریزش گچ بری ها و در نهایت هزینه کلانی که باید برای بازسازی آن پرداخت کرد، منجر گردد. این فعال میراث فرهنگی اصفهان پیرامون وارث آوار عالی قاپوی اصفهان بیان می نماید: اگر متولیان شهری اصفهان دنبال زیبایی هستند، فضاهای زیادی چنین هارمونی را می توانند ایجاد نمایند، اگر قصدشان دور ماندن از مردم و ایجاد فاصله اجتماعی بود، حتی می توانند روی یکی از قسمت های بام میدان امام اصفهان این برنامه را برگزار نمایند که قطعا تصاویر زیبایی هم از اصفهان هم برای بینندگان پخش زنده اینستاگرام به دنبال داشت. به نظر می رسد این کار به جز یک حرکت نمادین برای میراث فرهنگی و هزینه و آسیب رساندن به بنا، چیز دیگری به دنبال نداشته است. جعفری، حتی از یک سو به جلوگیری از حضور بیش از حد گردشگران در زمان های پیک سفر به طبقات بالایی کاخ عالی قاپو به عنوان یک اقدام درست از سوی میراث فرهنگی اشاره می نماید و از سوی دیگر به حضور تیم برگزار نماینده اجرا حتی با کمترین آلات موسیقی و از سوی دیگر تعداد نسبی افراد برای برگزاری این اجرا اشاره دارد.

رطوبت دمای بدن افراد هم به تزئینات بناهای تاریخی آسیب وارد می زند

او پیرامون وارث آوار عالی قاپو شرح می دهد: در زمان حضور تعداد زیادی از افراد در یک فضای تاریخی به خصوص در فضایی که در طول تاریخ در زمان مناسب خود استحکام بخشی و پاک سازی نشده است، به جز هجمه افراد، رطوبت دم و بازدم و دمای بدن افراد می تواند روی بنای تاریخی اثرگذار باشد. وی اما با اشاره به اینکه معمولا آسیب هایی که در چنین زمان هایی به یک بنای تاریخی وارد می گردد، در همان لحظه به چشم دیده نمی شوند، ادامه می دهد: محتمل است پشت بعضی گچ بری ها و نقاشی ها موریانه زده یا رطوبت باعث طبله شده باشد؛ بنابراین فقط منتظر کوچکترین لرزش صوتی یا رطوبت مجدد هستند تا ریزش نمایند. این رئیس هیات مدیره بنیاد آریا پیرامون وارث آوار عالی قاپوی اصفهان اضافه می نماید: در بنایی تاریخی و فرسوده مانند عالی قاپو احتمالا کوچکترین سروصدا نیز به وسیله ارتعاشاتِ فیزیکی وارد شده به بنا می تواند مخاطره آمیز باشد. جعفری با اشاره به انتقادهایی که در زمان بازسازی عالی قاپو توسط کارشناسان مختلف مطرح شده بود، می افزاید: رنگ گذاری ها، نقاشی های سقف ایوان روی چوب ها و اقدامات دیگری که بسیار عجولانه صورت گرفته بود هشدارهای زیادی را در همان زمان به دنبال داشت.

مزایا و معایب اقدامات مختلف در بناهای تاریخی را تا کنون سنجیده اند

نیما ولی بیگ، استادیار و مدیر گروه بازسازی دانشگاه هنر اصفهان بنای تاریخی را یک موجود زنده می داند که باید در زندگی روزمره فعالیت داشته باشد و اگر کاربریش را از آن بگیرند، آن بنا محکوم به فنا می گردد. او بناهای تاریخی را به دو دسته کلی بنای تاریخی با ویژگی خاص که با وجود نداشتن کاربری در زندگی امروزی به حیات خود ادامه می دهد و بنای تاریخی که الزاما توانمندی ویژه برای حفظ خود را ندارد تقسیم می نماید و کاخ عالی قاپو را در دسته نخست این طبقه بندی قرار می دهد و ادامه می دهد: نگاه ها به این بنای تاریخی ملی و بین المللی است و هر اقدامی که در این بنا انجام گردد، علاوه بر مزایا، معایبی را نیز به دنبال دارد؛ بنابراین باید میزان هر گروه را آنالیز کرد و به این پرسش، پاسخ داد که آیا آسیبی که به بنای تاریخی وارد می گردد غیر قابل جبران است یا برگشت پذیری دارد. وی با بیان اینکه عالی قاپو در یک بازه زمانی کاربری کاخ داشته و در دوره های دیگر کاربری های دیگر، آن را یک نماد شهری با نگاهی ویژه توسط مردم شهر اصفهان می داند و ادامه می دهد: در زمانی که تخریب های زیادی در اصفهان رخ می دهد آسیب هایی نیز به این بنا وارد شده که صندلی خاصِ آن این آسیب ها را بیشتر کرد. با این وجود اقدامات درزمان قاجار برای بازسازی انجام می گردد؛ در دو دوره پهلوی نیز اقدامات بسیار ویژه ای انجام می گردد که پایداری آن را حفظ نمایند و به آن کاربری موزه دهند، این اقدامات در دوره معاصر نیز ادامه پیدا می نماید. او با اشاره به وارث آوار عالی قاپو ادامه می دهد: اگر اقداماتی که در دهه 40 و 50 روی عالی قاپو انجام شدند و در ادامه در دهه های بعدی یعنی 60 و 70 صورت گرفته حتی تا زمان کنونی ادامه داشت، با نگاه ها و معیارهای امروزی بازسازی بسنجیم، بسیاری از کارها زیر سوال است و قابل قبول نیست.

آسیب هایی که در دوره های مختلف تاریخی به عالی قاپو وارد شدند

وی یکی از عظیمترین آسیب هایی که به عالی قاپو وارد شد را استحکام بخشی سرستون های عالی قاپو در ایوان می داند و می گوید: از چند دهه گذشته این کار را آغاز کردند که با استفاده از تکنولوژی ستون ها را باز کردند داخل آن تیرآهن گذاشتند و بار دیگر ستون ها را بستند، شاید در آن موقع روش مناسبی بود، اما امروز دیگر نباید به آن شیوه انجام می شد. او با تاکید بر اینکه در هر دوره تاریخی حتی زمان معاصر، استفاده های مختلفی از عالی قاپو انجام می شده، به دنیای شدن میدان نقش دنیا به عنوان یکی از نخستین آثار تاریخی ثبت شده در فهرست یونسکو اشاره می نماید و می افزاید: از گذشته تا امروز دولت ها به وجهه بین المللی این بنا توجه زیادی داشته اند چه برسد به وجهه ملی آن. ولی بیگ با اشاره به بعضی اقدامات صورت گرفته در طول چند سال گذشته در میدان نقش دنیا که مزایای آن متوجه عالی قاپو نیز بوده است، ادامه می دهد: میدان نقش دنیا تا چند سال قبل محل عبور ماشین ها بود، یعنی ایجاد امواج صوتی و تشدید لرزش در بنا از حرکت ماشین ها به مرور به سستی و جدا شدن تزئینات گچی روی بدنه بنا منجر می شد. این مدرس دانشگاه با بیان این که هر چند اکنون ورود ماشین ها به میدان ممنوع شده، اضافه می نماید: این اتفاق همچنان در خیابان استانداری ادامه دارد و عبور ماشین ها و اقدامات دیگری که لرزه به جان بناهای تاریخی میدان می اندازد به چشم دیده می گردد. او باران های اسیدی و آلودگی هوا را از دیگر مواردی می داند که به بناهای تاریخی اصفهان به خصوص میدان نقش دنیا آسیب وارد می نماید و می گوید: اگر نگاه واقع بینانه ای داشته باشیم، بین آسیب هایی که به بستر بنا وارد می گردد، شاید برگزاری کنسرت زنده، عدد عظیمی را به خود اختصاص ندهد، هر چند آن توجیهی برای گذاشتن بلندگو یا هر نوع وسایل اضافی روی چنین بنایی نمی گردد.

تا کنون میزان لرزش ها، وزن افراد و بار زنده و مرده وارد شده به عالی قاپو را آنالیز نموده اید؟

وی با تاکید بر لزوم نگاهی مقایسه ای از میزان آسیب هایی که هر نوع عمل به این بناهای تاریخی وارد می نمایند، تاکید می نماید: باید دید نگاهِ مدیریتی نسبت به حضور یک گروه موسیقی در بنایی تاریخی چگونه است، آیا اصلا دستگاه هایی برای آنالیز میزان لرزش و تشدید ایجاد شده ناشی از اسپیکرهایی که در فضای تاریخی گذاشته می گردد، وجود دارد. دستگاه هایی که وزن افراد و لرزش ها هنگام اجرای زنده در فضا را بسنجند. او آنالیز میزان لرزش ناشی از حرکت ماشین از خیابان استانداری را نیز در همین آنالیز ها می گنجاند و ادامه می دهد: امواج حرکت مترو که ممکن است از نزدیکی بنا عبور کند نیز باید سنجیده گردد و در نهایت دید که میزان سود و ضرری که این اتفاق به عالی قاپو وارد می نماید، چه اندازه است؟

اجرای موسیقی در گذشته در سر در قیصریه و نقاره خانه میدان انجام می شد

این مدرس دانشگاه معتقد است که حتی می توان نگاه ساده تری هم به این اتفاق داشت؛ اگر برگ های سفرنامه های تاریخی به اصفهان را قدری آنالیز کنیم، یک پاسخ ارزشمند به دنبال دارد و آن نشان می دهد که در میدان نقش دنیا مراسم هایی با صداها و آواهای موسیقی حتما همراه بوده است. اما این آواها عمدتا در سردر قیصریه و قسمت بالایی آن یعنی نقاره خانه انجام می شد. وی با اشاره به فضای تالار موسیقی عالی قاپو و کارکردی که تزئینات تنگ بری ها در این فضا به واسطه ساختار کلاسیک خود داشته اند، می گوید: عملکرد آن فضای تو خالی، درست مانند فضای خالی پشت تار و گیتار که تشدید صدای موسیقی را به همراه دارد، بنابراین در این شرایط احتیاج به آنالیز زمان نواختن قطعه موسیقی در این فضا یا فضاهای معمولی دیگر وجود دارد که استفاده کردن از آمپلی فایر یا بلندگو یا اصلا اجرایی بدون هیچ تشدید نماینده صدا، هر کدام چه اثری روی بنا دارد. او با تاکید بر لزوم تعیین کردن مکان با کیفیت تعیین و ویژگی های آن، ادامه می دهد: خوشبختانه، امروز در عرصه تکنولوژی آن قدر پیشرفت نموده ایم که اگر قرار است به مخاطب نشان دهیم در جایی مانند کاخ عالی قاپو، موسیقی نواخته می شده، دست کم بلندگوها را در فاصله ای دورتر از فضای کاخ و حتی خارج از آن قرار دهیم. ولی بیگ تاکید می نماید: ایجاد لرزش و تشدید امواج صوتی بلندگوها از یک سو و بار زنده ای که به عنوان مخاطب به طور دائم از این بنا دیدن می نماید و حتی بار مرده ناشی از وزن قطعات اشیای ایستا در کاخ، هر کدام به مرور به این بنای تاریخی با قدمت زیاد آسیب وارد می نماید. به همین دلیل قبل از انجام هر اقدامی در چنین فضایی احتیاجمند آنالیز های کارشناسانه هستیم.

chinaro.ir: چین: سفر به کشور پهناور و باستانی، پکن، شانگهای ،گوانجو و هانگزو