کاخ شمس؛ ساختمان حلزونی شکل - شیوا مارکت

کاخ شمس یا مروارید، کاخی در مهرشهر کرج، واقع در استان البرز است که در سال های 1345 تا 1347 با زیربنای 2500 متر برای اقامت شمس پهلوی ساخته شد. سازه اصلی و طرح کاخ به شکل یک سفره ماهی است که صدفی آن را در برگرفته است. این بنا توسط وسلی پیترز و بنیاد فرانک لوید رایت به مبلغ یک میلیون دلار طراحی و ساخته شد. در حال حاضر این کاخ اکنون در شرایط نامناسبی نهاده شده است و توسط کارشناسان برآورد شده که سه سال زمان و اعتباری حدود 200 میلیارد تومان احتیاج است تا بتوان درهایش را به روی مردم گشود و براساس طرح در دست تهیه اش، آن را به کاخ موزه تبدیل کرد.

تاریخچه کاخ شمس

پیش از دهه 40 شمسی این منطقه از چند روستا از جمله حسین آباد افشار تشکیل شده بود. شمس پهلوی خواهر محمد رضا پهلوی شاه سابق ایران به دلیل بیماری آسم این منطقه را برای زندگی انتخاب کرد و کاخ مروارید محل زندگی او به دست بنیاد فرانک لوید رایت طراحی و ساخته شد.

ساخت این کاخ تنها دو سال طول کشید و بعد از آن مورد استفاده خانواده پادشاهی ایران مورد استفاده نهاده شد، اما پس از انقلاب این ساختمان به بنیاد مستضعفان و بعد از آن به بنیاد تعاون داده شد. این مجموعه تا چندی پیش به عنوان موزه و با نام مجتمع اردویی تفریحی شهید فهمیده استفاده می شد.

این اثر در سال 1382 به شماره ثبت 7067 در فهرست آثار ملی ایران نهاده شد. در سال 86، بنیاد مستضعفان و جانبازان در اقدام غیرقانونی در یکی از دفاتر اسناد رسمی بر پایه سند انتقال قطعی شماره 30838 مورخ 27 اسفند 1386 خورشیدی به شهرداری کرج به بهای 70 میلیارد ریال فروخته و تسلیم نموده است. اما چند ماه بعد از روی کار آمدن دولت یازدهم و در 1 اردیبهشت 93، حکم واگذاری این کاخ به اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان البرز، با حکم دادستانی عمومی و انقلاب کرج، صادر شد.

معماری کاخ شمس

این کاخ در زمینی به گستردگی 111 هکتار با 2500 متر زیربنا میان سال های 1345 الی 1347 شمسی خورشیدی در مهرشهر کرج، ارم برای اقامت شمس پهلوی ساخته شد. سازه اصلی و طرح کاخ به ریخت یک سفره ماهی است که صدفی را در بر گرفته است. همه فضاهای معماری در زیر سقفی با فرم حلزونی و با نورگیرهای گوناگون و به شکل دانه های مروارید اجرا شده است. در ضلع شمالی کاخ و در محوطه بیرونی دریاچه نیز به شکل باله های سفره ماهی طراحی و اجرا شده است.

این بنا در بر دارنده فضاهای گوناگونی از جمله تالار طلایی بار، دفتر مخصوص شمس، تالار پذیرایی، سالن سینما، سالن بیلیارد، استخر، آب نما، محل نگهداری پرندگان کمیاب، اتاق های خواب و غیره است. یکی از مهم ترین بخش های این کاخ اتاق صدف است که دارای تزئینات مختلفی بوده، به خصوص نمای بیرونی آن که بصورت حلزونی شکل ساخته شده است. در طراحی فضای بیرونی دریاچه کوچکی از سه طرف کاخ را احاطه نموده و به زیبایی آن افزوده است.

معماری این اثر که بخشی از تاریخ معماری مدرن است، با تاثیر از شیوه فرانک لوید رایت از پرآوازه ترین معماران آمریکایی است که از سوی یکی از شاگردان ایرانی اش به نام عامری شکل گرفته است. از عناصری که در ساخت کاخ به کار رفته است تعیین است که این کاخ برای یک شاهزاده شرقی طراحی شده، در بسیاری از تزئینات داخلی، پسند و ذائقه ایرانی با مهارت لحاظ شده الگوهایی که نشانگر مفهوم در و شمس هستند به دفعات به چشم می خورند.

تمامی فضای سبز درواقع برداشتی نمادین از پارک های اروپایی است که در طراحی آن الگوی فضای باغ های ایرانی نیز لحاظ و تلفیق شده است و درختان و گل های باغ منتخبی از گونه های زیبای ایرانی و اروپایی است و با طراحی و بافت و پلان مجموعه هارمونی و هماهنگی بی نظیری دارد.

شرایط نامناسب و تخریب کاخ شمس

از سال 1393 تا به امروز تملک این کاخ به دست میراث فرهنگی افتاده است. مسئولان فرهنگی استان البرز، خبر از برنامه ریزی برای بازسازی این اثر دادند که در طی سال های بی توجهی به آن، تا حد زیادی، تخریب شده است. وعده بازدید عمومی این بنای منحصربفرد، بعد از بازسازی های اضطراری نیز از جانب مسئولان سازمان میراث فرهنگی تا سال 1394 داده شد ولی تا به امروز با نگاه کردن به خبرها متوجه شدیم متاسفانه هنوز این اثر تاریخی کشور بازسازی و بازسازی نشده است. امیدواریم مسئولین مرتبط هر چه زودتر عظمت و شکوه این کاخ را به روز اول استفاده آن برسانند و گردشگران بتوانند به خوبی از این اثر بازدید داشته باشند.

خیمه نیوز: خیمه نیوز، با مجله اخبار شامگاهی خیمه نیوز همراه شوید.