مانع ذهنی مشارکت در ساخت

به گزارش شیوا مارکت، خبرنگاران : سه کارشناس و صاحب نظر حوزه ساخت مسکن به یک پرسش اساسی که هم اکنون منجر به ایجاد یک مانع ذهنی برای مالکان املاک کلنگی در مسیر مشارکت با سازندگان گردیده است، پاسخ دادند.

به گزارش خبرنگاران، در شرایطی که بازار ساخت وساز در مقطع زمانی فعلی در حال عبور از فاز پیش رونق است و انتظار می رود فعالیت های ساختمانی از سال آینده وارد فاز رونق گردد، هم اکنون یک پرسش اساسی درخصوص انتخاب سازه ترجیحی برای ساخت واحدهای جدید به عنوان اولین دغدغه مالکان املاک کلنگی بعد از توافق اولیه با سازندگان بر سر نرخ مشارکت(سهم مالک و سازنده از فرآیند مشارکت) منجر به بروز اختلال در تصمیم گیری مالکان برای آغاز عملیات ساختمانی گردیده است.

اختلاف نظر بر سر انتخاب سازه ترجیحی برای ساخت واحدهای مسکونی هم اکنون به یک حباب ذهنی مبنی بر اینکه از میان دو نوع سازه بتنی و فلزی کدام سازه به لحاظ میزان مقاومت و استحکام بر دیگری برتری دارد نزد مالکان املاک کلنگی تبدیل گردیده است؛ این موضوع به خصوص بعد از وقوع زلزله های پاییزی در نقاط مختلف کشور(زمین لرزه بیش از 7 ریشتری در کرمانشاه، زلزله 2/ 5 ریشتری در تهران، زمین لرزه های مکرر در کرمان و...) و تحت تاثیر برخی شایعات و جوسازی ها درباره میزان استقامت هر کدام از دو نوع سازه پرکاربرد در پروژه های ساختمانی، شدت بیشتری یافته است و موجب گردیده تفاهم و توافق بین مالکان و سازندگان برای آغاز پروژه های ساختمانی مشارکتی با کندی انجام گردد و در برخی موارد دچار اختلال گردد. علی بیت اللهی، کارشناس صنعت ساختمان و حامد خانجانی و سیدعلی ختمی مآب، دو کارشناس و صاحب نظر حوزه ساخت مسکن بر مبنای تجربیات و تحلیل های فنی و کارشناسی درخصوص ویژگی های هر دو نوع سازه بتنی و فلزی با تاکید بر اینکه طرح این پرسش که کدام یک از سازه های پرکاربرد در ساخت وسازها به لحاظ مقاومت و استحکام به خصوص در برابر زلزله بر دیگری ارجحیت دارد از اساس غیرکارشناسی و نادرست است، به این سؤال ذهنی که عمدتا از سوی مالکان املاک کلنگی مطرح می گردد پاسخ دادند.

بنا بر اعلام این سه کارشناس اگرچه زمین لرزه پدیده ای طبیعی، غیرقابل پیش بینی و وقوع آن از کنترل بشر خارج است اما دو موضوع مهم در به حداقل رسیدن آسیب ها و خسارات ناشی از آن از اهمیت اساسی برخوردار است؛ اولین موضوع، میزان آمادگی و نحوه مواجهه با پدیده زمین لرزه به لحاظ مکان یابی درست و پناه گیری اصولی در زمان وقوع زمین لرزه محسوب می گردد و دومین موضوع که اهمیت بیشتری دارد به میزان استحکام و مقاومت ساختمان ها وابسته است. برآیند پاسخ های کارشناسی این دو صاحب نظر حوزه ساخت مسکن حاکی است هر چند ماهیت رفتاری سازه های فلزی و بتنی به دلیل متفاوت بودن جنس مصالح متفاوت است اما این موضوع دلیل قاطعی برای این مساله محسوب نمی گردد که یکی از این دو سازه به لحاظ مقاومت در برابر زلزله بر دیگری ارجحیت داشته باشد. در واقع جنس سازه(بتن یا فلز) به خودی خود ضامن استحکام ساختمان های احداث گردیده نیست بلکه محاسبه، طراحی و اجرای مناسب ساختمان است که می تواند استحکام و دوام یک ساختمان را تضمین کند یا آن را زیر سوال ببرد.

بنا بر اعلام این دو کارشناس، آنچه سبب می گردد در زمان بروز زلزله آسیب های جانی و مالی ناشی از وقوع زمین لرزه و تخریب ساختمان به حداقل برسد بتنی یا فلزی بودن سازه نیست بلکه عمل به مقررات ملی ساختمان و سایر دستورالعمل های مربوط به مقاوم سازی سازه ای و سپس طراحی و اجرای درست اجزای غیرسازه ای ساختمان ها (ویژگی های معماری ساختمان)ضمانت نماینده کیفیت ساختمان و عدم آسیب پذیری آن در زمان وقوع زمین لرزه حتی زلزله های شدید و با بزرگای زیاد است. سیدعلی ختمی مآب، کارشناس حوزه ساخت و مدرس دانشگاه با بیان اینکه اتفاق افتادن زلزله همانند سایر بلایای طبیعی مثل سیل و توفان و... اجتناب ناپذیر است؛ به خبرنگاران خاطرنشان کرد: تنها چیزی که در این میان متفاوت و در اختیار انسان است نحوه مواجهه و برخورد با این حادثه است که این موضوع از سویی به نحوه درست پناه گیری در زمان وقوع زمین لرزه مربوط می گردد و از سوی دیگر به میزان استحکام بنا در برابر زمین لرزه وابسته است. وی اضافه نمود: اخیرا سوالاتی مطرح است که چه نوع سازه ای در مقابل زلزله مقاوم تر است؛ که در این خصوص باید به صراحت خاطرنشان کرد طرح این سوال از پایه بی اساس است؛ چرا که جنس ساخت ساختمان در مقاوم بودن آن تاثیرگذار نیست ولی آنچه تاثیرگذار است رعایت تمامی الزامات استاندارد و باید هایی است که می بایست در ساخت ساختمان رعایت گردد.

هر چند ماهیت رفتاری ساختمان های فلزی یا بتنی به دلیل متفاوت بودن جنس مصالح به کار رفته متفاوت است ولی این دلیل نمی گردد که در زمان زلزله یکی بر دیگری ارجحیت داشته باشد، چرا که اگر تمامی استاندارد های طراحی و ساخت در هر کدام رعایت نگردد واضح است که درمقابل زلزله مقاومت لازم را نشان نخواهد داد. ختمی مآب ادامه داد: سازه بتنی به دلیل استفاده از میلگرد و بتن و دخیل بودن نیروی انسانی در مراحل ساخت می تواند فاکتورها و مراحل زیادتری نسبت به ساخت سازه فلزی جهت نظارت بر کیفیت نهایی محصول داشته باشد. اما در سازه های فلزی پروسه ساخت به گونه ای دیگراست. المان های به کار رفته در سازه های فلزی عمدتا محصول کارخانه هایی هستند که مراحل مختلف کنترل کیفیت را پشت سر گذاشته اند مانند تیر آهن با مقاطع مختلف، پروفیل های سبک، ورق ها و. . . که محصول پس از اخذ استاندارد از واحد کنترل کیفیت و گذراندن آزمایش های مختلف قابل استفاده در سازه است؛ هرچند آیین نامه ها الزام می نمایند این محصولات هم به دلیل وجود محصولات مشابه تقلبی مجددا قبل از استفاده در سازه مورد آزمایش قرار گیرند ولی اطمینان بیشتری به دلیل کارخانه ای بودن قطعات وجود دارد.

با این حال در سازه های فلزی نیز اتصالات جوشى قطعات فلزی حتما باید در یک محیط استاندارد و قابل کنترل از لحاظ مسائل فنی و محیطی باشد؛ چرا که در اتصالات جوشى اگر استاندارد جوشکاری رعایت نگردد و افراد غیر مجرب اقدام به جوشکارى نمایند کیفیت جوش بسیار پایین آمده و باعث گسیخته شدن ساختمان در زمان ورود نیروى زلزله به سازه خواهد شد. به عبارت دیگر نقطه آسیب سازه هاى فلزی اتصالات آن است چرا که تخریب سازه های فلزی عمدتا از محل اتصالات صورت می گیرد و اگر این نکته درست کنترل و اجرا گردد مطمئنا سازه های مقاوم در مقابل زلزله خواهیم داشت. به گفته وی، اگر قرار است ساختمان ایمن باشد باید تمامی اجزای ساختمان ایمن ساخته گردد. این کارشناس حوزه ساخت و ساز با بیان اینکه رعایت الزامات ذکر گردیده در ساختمان های کشور احتیاجمند یکپارچگی پروسه ساخت و ساز اعم از طراحی و ساخت، قطعات و همراستا بودن متولیان امر ساخت و ساز است، گفت: در حال حاضر بخشی از فرآیندهای نظارتی دراختیار شهرداری ها و بخشی دیگر در اختیار نظام مهندسی و بخشی دیگر در حیطه وظایف وزارت راه و شهرسازی است.

این درحالی است که باید وظایف هر کدام از این نهادها شفاف و روشن باشد و نظارت های دقیقی از سوی هر کدام از نهادهای مسوول با رعایت یکپارچگی و پرهیز از موازی کاری به عمل آید. حامد خانجانی، کارشناس حوزه ساخت و ساز نیز با اشاره به اینکه در کشور ما حدود 70 درصد از شهرها در پهنه با خطر لرزه خیزی زیاد و بسیار زیاد به لحاظ امکان وقوع زمین لرزه قرار دارند گفت: ساختمان ها فارغ از جنس مصالح مورد استفاده در اسکلت یا دیوارها، اگر مطابق با مقررات ملی ساختمان طراحی و ساخته شوند، در برابر زلزله استحکام دارند و متناسب با کاربری، اگر ساختمان با حساسیت بالا مانند مراکز درمانی (بیمارستان ها) و خدماتی (اداره آتش نشانی) باشند، بی وقفه به سرویس دهی خود ادامه داده، قابلیت بهره برداری خود را حفظ می نمایند و اگر ساختمان مسکونی یا اداری باشند، هرچند به حسب قدرت زلزله ممکن است آسیب هایی ببینند، ولی تلفات جانی عمده ای به بار نمی آورند. از این رو تفاوتی در استحکام اسکلت های فولادی یا بتن آرمه وجود ندارد و هر دو با طرح و اجرای آیین نامه ای، عملکرد مناسبی در برابر نیروی زلزله دارند. وی اضافه نمود: آنچه موجب خسارات جانی و مالی به ساکنان در ساختمان ها می گردد نه جنس مصالح، که کیفیت آنها و نحوه طراحی و ساخت است. مقررات ساختمانی همچنین درخصوص اجزای غیرسازه ای و معماری مانند دیوارها، نماها، سقف های کاذب، تاسیسات مکانیکی و برقی نیز ضوابط طراحی و نحوه اجرا در برابر زلزله را تعیین نموده است.

وی تاکید نمود: به نظر می رسد کشور ما به لحاظ برخورداری از ضوابط و مقررات فنی ساخت و ساز کم و کسری ندارد و آنچه موجب کاهش کیفیت ساختمان ها، فارغ از جنس مصالح شان می گردد، نحوه طرح و اجرا و نظارت بر آنهاست. ساختمان ها اگر براساس ضوابط به درستی طراحی و محاسبه شوند، با روش های مناسب و به کارگیری عوامل ماهر و استفاده از مصالح استاندارد اجرا گردیده و به دقت مورد نظارت قرار گیرند، در برابر مخاطرات طبیعی مقاوم خواهند بود. به اعتقاد خانجانی، درستی طرح، اجرا و نظارت و به عبارتی کیفیت خدمات فنی و مهندسی در ساخت و ساز نیز خود معلول عوامل دیگری است. شفافیت در شرح وظایف ارائه دهندگان خدمات، نظامات اداری و گردش کار مناسب بین آنها، توازن میان اختیارات و مسوولیت ها، تناسب میان خدمات و حق الزحمه ها و ارائه تضامین و تعهدات کافی از جمله این عوامل است. کنترل و نظارت سازمان های مسوول بر نحوه انجام وظایف، مورد دیگری است که در تامین کیفیت خدمات و به تبع آن کیفیت ساختمان ها مشخص نماینده است.

تفاوت سازه های بتنی و فلزی در چیست؟

علی بیت اللهی، کارشناس صنعت ساختمان و عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نیز درباره سوءبرداشت عمومی از نوع سازه ها گفت: تیپ های ساختمانی بر مبنای نوع اسکلت، رفتارهای متفاوتی از خود نشان می دهد. تنوع رفتار در حوزه های مختلفی قابل تفکیک است اما نکته اولیه و مهم در مقایسه ساختمان های بتنی و فولادی ( از نظر اسکلت)، عملکرد آنها در برابر زلزله است. سوال مهمی که معمولا برای عموم مردم هم پیش می آید اغلب در همین حیطه ارزیابی مقاومت لرزه ای ساختمان های مذکور و مقایسه آنها با همدیگر است.

این پژوهشگر حوزه زلزله و عضو کارگروه مخاطرات لرزه ای مدیریت بحران تهران تاکید می نماید: سازه های بتنی یا فولادی به عنوان یک سیستم مهندسی یکپارچه، طوری طراحی می شوند که الزامات کدهای ساختمانی حاکم را پاس نمایند. به عنوان مثال ساختمان 5 طبقه بتنی که در زون با خطر بسیار بالای زلزله در ایران طراحی و ساخته می گردد، در مراحل طراحی باید بتواند در برابر زلزله طرح و بارهای محاسباتی آن مقاومت کند و جابه جایی در حد انتظار را داشته باشد که نهایتا در مقابل ماکزیمم مقدار شتاب مورد انتظار در سایت از یک زلزله محتمل در دوره بازگشت تعیین، فروریزش نکند.

بر اساس همین طراحی ها که پایداری سیستم ساختمانی بتنی را تضمین می نماید، ابعاد تیرها، ستون ها، تعداد و فواصل آنها، تعداد میلگرد ها و... برآورد و مشخص می گردد و مراحل اجرایی ساخت آغاز می گردد. حال اگر به جای ساختمان بتنی، در همان زون با خطر زلزله بسیار بالا، ساختمان مشابه 5 طبقه دیگر ولی با اسکلت فولادی طراحی گردد هم باید الزامات آیین نامه های طراحی و مقررات ساخت ساختمان ها را ارضا کند و بتواند در مقابل زلزله محتمل در یک دوره بازگشت تعیین و ماکزیمم شتاب ناشی از آن(که دقیقا برابر شتاب وارده بر ساختمان بتنی است) پایداری خود را حفظ و فروریزش نکند تا سلامتی جانی ساکنان تضمین گردیده باشد. بر این اساس از نظر مقاومت در برابر زلزله، چه ساختمان بتنی باشد و چه فولادی، انتظار داریم ساختمان در برابر زلزله مبنا یا زلزله طرح و شتاب و طیف های ناشی از آن پایداری خود را حفظ و سلامتی ساکنان را تضمین کند و از این منظر تفاوتی بین ساختمان های بتنی و فولادی علی الاصول وجود ندارد.

بیت اللهی اضافه نمود: در مسائل مهندسی علاوه بر موضوع مهم مقاومت در برابر زلزله که اشاره شد هر دو الزاما باید عملکرد یکسانی داشته باشند، موارد دیگری است که این دو تیپ اسکلت را از هم متمایز می سازد و به دلایل مدیریتی، اقتصادی، اقلیمی و... یکی از این دو، برای اسکلت سازه و ساختمان مورد نظر انتخاب می شوند. این کارشناس ساختمان گفت: به طور کلی مزیت های عمده ساختمان های با اسکلت بتنی عبارتند از: مقاومت بالا در برابر آتش، هزینه کمتر نگهداری، هزینه کمتر اجرا، حساسیت کمتر در اجرا، دوام، شکل پذیری بیشتر و مزایای عمده ساختمان های با اسکلت فولادی شامل وزن کمتر سازه، تحمل نیروی کششی بیشتر، نزدیکی محاسبات با واقعیت، سرعت در اجرا، امکان کار در شرایط جوی مختلف، امکان تقویت پس از اجرا، مساحت اشغال گردیده کمتر و مزیت معماری داخلی بیشتر، هدر رفت کمتر مصالح، ارزش آتی بیشتر(به دلیل امکان استفاده از آهن آلات پس از تخریب ساختمان)، عدم احتیاج به سقف کاذب است. ولیکن این مزیت های نسبی، در مورد رفتار ساختمان در برابر زلزله دخیل نبوده و این دو نوع اسکلت اگر هر دو بر اساس ضوابط و مقررات طراحی و اجرا شوند دقیقا عین هم رفتار خواهند کرد.