ماجرای خروج 10 تن اورانیوم و 100 تن آب سنگین از کشور - شیوا مارکت

به گزارش گروه رسانه های خبرنگاران، دقیقا 63 سال قبل یعنی سال 1335 اولین گام ایران برای حرکت به سمت استفاده از یک انرژی نو به نام هسته ای برداشته شد و طبق اسناد موجود در تارنمای مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، 14 اسفند همان سال قانون مربوط به موافقتنامه همکاری بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت ایالات متحده آمریکا راجع به استفاده های غیر نظامی از انرژی اتمی به امضای مجلس شورای ملی به ریاست رضا حکمت رسید.

سنگ بنای هسته ای

پنج سال بعد و در سال 1340 ایران پروژه راکتور تحقیقاتی تهران را آغاز و شش سال بعد، آن را مورد بهره برداری قرار داد؛ آنطور که در تارنمای سازمان انرژی اتمی آمده است این اقدام سنگ بنای علوم و فنون هسته ای در ایران شد و 13 سال بعد نیز سازمان انرژی اتمی تاسیس و اکبر اعتماد اداره آن را بر عهده گرفت.

قانون اتمی

قانون سازمان انرژی اتمی ایران مشتمل بر 20 ماده و 4 تبصره پس از تصویب مجلس سنا در جلسه فوق العاده روز دوشنبه 3 تیر 1353 ، در جلسه روز یکشنبه 16 تیر ماه 1353 شمسی به تصویب مجلس شورای ملی به ریاست عبدالله ریاضی رسید.

فراز و فرود

صنعت هسته ای در طول 45 سال گذشته فراز و فرود زیادی داشته است؛ از توقف ابتدای دهه شصت و آغاز فعالیت از خاتمه همین دهه تا تشکیل پفراینده بین المللی و چکش کاری 12 ساله تا انعقاد برجام پر ماجرا.

دانشمندان صنعت هسته ای برای تغییر پارادایم فکری گردانندگان انرژی این مملکت حتی به اندازه اتم، پا پس نکشیدند تا الکترون خصلت های منفی باف مانع توسعه مادی و معنوی ایران اسلامی نشوند و چه بسا با رفتار مثبت پروتونی، به سرعتِ سانتریفیوژ ها در حال حرکت هستند.

انرژی نه چرخ پنجم که بلکه موتور محرک اقتصاد کشور است که فعلا از سوخت های فسیلی (سنگوار ه ای) نظیر نفت، گاز، زغال سنگ و ... استفاده می نماید و شوربختانه خام فروشی بر این خوانِ نعمت تحمیل شده است. تمدن فسیلی به سرعتِ برق در حال نزدیک شدن به خاتمه عمر خود است اما برای فراوری همین برق، به جایگزین احتیاج داریم و چه جایگزینی بهتر از تمدن هسته ای؛ چه آنکه به قول هاتف: دل هر ذره را که بشکافی، آفتابیش در میان بینی.

تابستان سال 97 گفتیم حوزه هسته ای جولانگه هر کسی نیست تا درباره آن حرف بزند؛ از همین رو با سخنگو و معاون امور بین الملل، حقوقی و مجلس سازمان انرژی اتمی به گفت وگوی مشروح نشستیم. سال جاری نیز این قاعده تکرار شد.

اگر بگوییم اتفاقات یک سال گذشته هسته ای به اندازه فراز و فرود تاریخ این صنعت مهم و محل بحث بوده است پر بیراه نگفته ایم چه آنکه رژیم آمریکا هر آنچه در توان داشت به بهانه صنعت هسته ای، به مردم کشورمان فشار آورد و از اردیبهشت سال جاری هم راهبرد مقاومت فعال با استفاده از ظرفیت همین صنعت هسته ای از سوی جمهوری اسلامی در دستور کار نهاده شده و به زعم اهالی فن، دستاورد های خوبی هم داشته است.

حال در تابستانی دیگر میزبان سخنگوی سازمان انرژی اتمی بودیم و درباره آخرین شرایط صنعت هسته ای و تحرکات مربوط به این حوزه به قرار زیر به گفت وگو نشستیم و همچنان معتقدیم باید چرخ سانتریفیوژ بچرخد تا چرخ اقتصاد هم بچرخد.

260 دستاورد هسته ای طی 5 سال گذشته

ابتدا بفرمایید صنعت هسته ای کشورمان تا 24 مرداد 1392 چه شرایطی داشت و در عرض دو سال یعنی تا 23 تیر 1394 چه تحولاتی را از سر گذراند و هم اکنون در چه وضعی است؟

کمال وندی: صنعت هسته ای در ادوار مختلف در همه حوزه ها اعم از فراوری برق، پزشکی هسته ای، تحقیقات کشاورزی، صنعت، شیلات و بسیاری زمینه های دیگر پیشرفت های غرورآفرینی داشته است و به دلیل کوشش های ارزشمند دانشمندان و متخصصین مومن و انقلابی، مصدر خدمات بزرگی بوده است. بهترین شاخص برای آنالیز دستاورد ها، فهرست ارائه شده آن ها در مراسم سالانه روز ملی فناوری هسته ای است. ما فهرستی از این دستاورد ها را به تفکیک سال های مختلف جهت تنویر اذهان هموطنان ارائه می کنیم.

20 دستاورد هسته ای از 85 تا92

از 20 فروردین سال 1385 که اولین سالروز ملی فناوری هسته ای با دستیابی به فناوری غنی سازی اورانیوم و فراوری کیک زرد برگزار گردید، تا سال 1392 حدود 20 دستاورد مهم و بعضی دیگر دستاورد های کوچکتر اعلام شد.

260 دستاورد هسته ای از 93 تا 98

همچنین از 20 فروردین 1393 که صنعت هسته ای با سرعت بیشتری نسبت به قبل فعالیت های خود را پیش برد سازمان انرژی اتمی هر ساله پروژه های متعددی را با موفقیت به اتمام رساند و در این روز به ملت شریف ایران و دنیایان معرفی کرد. تعدد این دستاورد ها را بصورت آماری می توان ذکر کرد به طوری که در سال 1393 (4 دستاورد)، سال 1394 (4 دستاورد)، سال 1395 (15 دستاورد)، سال 1396 (40 دستاورد)، سال 1397 (83 دستاورد) و سال 1398 (114 دستاورد) رونمایی شد.

دستیابی به 272 هزار سو در سال 1409

پس از روی کار آمدن دولت یازدهم و مدیریت جدید سازمان انرژی اتمی چند سانتریفیوژ و به چه کیفیتی وجود داشت؟ یعنی چه تعداد فعال و چه تعداد در آستانه فعالیت بود؟ آیا ظرفیت قبلی قابل استفاده به عنوان برگ برنده در مذاکرات بود؟

کمال وندی: در پی روی کار آمدن دولت یازدهم در راستای اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) محدودیت هایی موقتی در حوزه های مختلف صنعت از جمله تعداد سانتریفیوژ ها ایجاد شد که البته هیچ تاثیر منفی بر فرایند و برنامه غنی سازی صنعتی در خاتمه دوره برجام نخواهد داشت. قرار است در خاتمه پانزده سال که هم اکنون 4 سال از آن گذشته است، میزان غنی سازی کشور به حدود 272 هزار سو برسد. این در حالی است که هدف مشخص شده از سوی رهبر معظم انقلاب رسیدن به حداقل 190 هزار سو است. نباید فراموش کرد که قبل از مذاکرات هسته ای نیز بنا به دلایل سیاسی هیچوقت به 10 هزار سانتریفیوژ از 19 هزار سانتریفیوژ موجود گاز تزریق نشد.

برجام هیچ محدودیتی در استفاده از پرتو ایجاد نکرد

انعقاد قرارداد برجام در استفاده از ظرفیت پرتو چه تاثیری داشته است؟

کمال وندی: اولأ برجام هیچ محدودیتی در استفاده از پرتو در حوزه های پزشکی، صنعت و کشاورزی و هیچ حوزه دیگری ایجاد نکرد. ثانیاً در حوزه کاربرد عمومی پرتو بیش از سه دهه است که سازمان انرژی اتمی ایران با در اختیار داشتن سامانه گامای تهران مسئولیت سترون سازی و برطرف آلودگی میکروبی به روش پرتودهی را برای محصولات پزشکی، بهداشتی، گیاه دارو ها و ادویه جات عهده دار است. سه بخش قدیمی سازمان، مرکز تابش گاما، مرکز تحقیقات سلامت و کشاورزی کرج و مرکز تحقیقات شمال غرب کشور در بناب نیز در این سالیان طولانی در این حوزه ها به عموم متقاضیان خدمت رسانی نموده اند.

سیکلوترون جدید در آستانه راه اندازی است

شتاب دهنده ها(سیکلوترون) در چه شرایطی هستند؟

کمال وندی: سیکلوترون (شتاب دهنده ذرات اتمی و زیر اتمی) قدیمی با چند دهه عمر همیشه مورد بهسازی نهاده شده است و در حال حاضر در شرایط خوبی نهاده شده است. سیکلوترون جدید نیز مراحل خاتمهی راه اندازی خود را می گذراند. در سال های اخیر اولین شتابدهنده صنعتی الکترون کشور (1390) ، سامانه گامای بناب ( 1393) و سامانه پرتودهی رودوترون قزوین ( 1396) به بهره برداری رسیده اند و خدمات خود را به عموم جامعه ارائه می کنند.

کاربرد پرتوها

در حال حاضر مهمترین کاربرد پرتو ها در چه حوزه هایی است؟

کمال وندی: کاربردپرتو ها استفاده های زیادی دارد. از جمله:

در پزشکی: تشخیص و درمان بیماری های مختلف

در کشاورزی: اصلاح بذر و کنترل آفات

در مواد غذایی و خشکبار: افزایش عمر ماندگاری محصوالت باغی به ویژه مرکبات

در صنایع مختلف، در محیط زیست و در حوزه امنیت مورد استفاده قرار می گیرد.

ماجرای خروج 10 تن اروانیوم و 100 تن آب سنگین از کشور

اجازه بفرمایید به حوزه اورانیوم ورود کنیم. اینکه گفته می شود 10 تن اروانیوم و 100 تن آب سنگین از کشور خارج نموده ایم صحیح است؟ اگر تائید می کنید با چه توجیحی اجرا شده است؟

کمال وندی: در قبال صادرات حدود 10 تن مواد غنی شده چیزی در حدود 400 تن کیک زرد تحویل گرفتیم. با توجه به اینکه کل کیک زرد وارد شده به کشور در تمام تاریخ کشورمان حدود 500 تن است، این حجم از کیک زرد جدید ذخایر کشور را در موقعیت نسبتاً خوبی قرار داده است. در حقیقت 10 تن مواد صادر شده معادل 70 تن کیک زرد است، اما در قبال آن حدود 400 تن کیک زرد دریافت شده است. صادرات آب سنگین به میزان حدود 80 تن آن هم به کشور های پیشرفته از جمله مرکز تحقیقات اوکریج، به عنوان پیشرفته ترین مرکز تحقیقات دنیا در آمریکا، بهترین تبلیغ برای کشور بوده ضمن اینکه با فراوری سالیانه 20 تن و ذخیره حدود 130 تن آب سنگین در داخل کشور و مقدار 30 تن در کشور عمان، فروش آب سنگین مازاد یک اقدام مالی سودآور است. ضمن اینکه احتیاج راکتور در طول عمر آن (یعنی 30 سال) کمتر از 90 تن است.

هیچ امتیاز خارج برجامی در مورد آب سنگین به کشور های طرف برجام داده نشده است

حال سوالی که مطرح می شود آیا خروج آب سنگین از ایران طبق نص صریح برجام است؟ اگر پاسخ منفی است درباره چرایی خروج آن از کشور شرح فرمایید؟ آیا در برجام امتیازات خارج از توافق داده شده است؟

کمال وندی: عرضه مازاد 130 تن به بازار های خارجی تعهد کشور بوده است که البته در گام اول کاهش تعهدات اجرای آن متوقف شد. ضمن اینکه هیچ امتیاز خارج برجامی در مورد آب سنگین به کشور های طرف برجام داده نشده است.

آیا این موضوع به جمهوری اسلامی ایران تحمیل شده است که اورانیوم غنی شده را در خاکش نگه ندارد؟

کمال وندی: در برجام روش هایی برای نگهداری اورانیوم غنی شده در ایران از جمله به وسیله تبدیل آن به سوخت پیش بینی شده است. محدودیت های پذیرفته شده مقطعی بوده و به تدریج کاهش خواهد یافت. این ها بخشی از توافق با طرف های برجام بوده و هیچ تحمیلی در بین نبوده است.

هزار سانتریفیوژ نسل 2 آماده فراوری انبوه و صنعتی است

بحث بعدی ما مربوط به سانتریفیوژهاست. آیا تا قبل از مرداد 1392 از سانتریفیوژ های نسل 2 جواب گرفته بودیم؟ و تا آن مقطع حدود 1000 دستگاه ماشین نسل 2 داشتیم؟ اگر پاسخ مثبت است چرا همان راستا را ادامه ندادیم؟

کمال وندی: بله. این ماشین ها که حاصل بیش از هفت سال تحقیقات بوده و مربوط به یک دوره خاص نبوده است، اصطلاحاً

مورد صحه گذاری واقع شده و آماده فراوری انبوه و صنعتی است. البته فراوری انبوه آن در خاتمه سال دهم از برجام دنبال خواهد شد.

فراوری سوخت 20 درصد از سال 1409

مستحضرید سوخت 20 درصد در داخل کشور فراوری شده بود. آیا فرآیند فراوری آن را تعطیل کردیم؟ اگر پاسخ مثبت است چرا؟

کمال وندی: فراوری سوخت 20 درصد در خاتمه سال پانزدهم، که هم اکنون 4 سال از آن سپری شده است، از سر گرفته خواهد شد. ضمن اینکه در حال حاضر برای چند سال راکتور تحقیقاتی تهران سوخت کافی دارد. بر اساس برجام دو سال قبل از اتمام سوخت ایران می تواند درخواست خرید سوخت 20 درصد کند. چنانچه کشور های طرف برجام در فروش این نوع سوخت تعلل کنند، این حق ایران است که سوخت مورد احتیاج خود را تامین کند. اگر جمهوری اسلامی ایران اراده کند می تواند ظرف یک تا دو روز سوخت 20 درصد داشته باشد.

جایگزینی انگلیس با آمریکا در بازطراحی راکتور خنداب

اخیرا مباحثی درباره بعضی مجتمع های سوخت مطرح شد کاربرد این مجتمع ها چیست و هم اکنون چه شرایطی دارند؟ بازطراحی راکتور خنداب در چه مرحله ای است و آیا واقعاً پشت پرده ای در این قضیه وجود دارد؟ بناست راکتور اراک به همان وضع قبلی باز شود؟ آیا، چون سوخت راکتور اراک ایرانی است می گویند نباید پلوتونیوم داشته باشیم؟

کمال وندی: طراحی راکتور تحقیقاتی خنداب همزمان با اقدام سازمان انرژی اتمی ایران برای دستیابی به توان غنی سازی در سال 1376 توسط دانشمندان و متخصصین هسته ای کشور آغاز شد. خوشبختانه در هر دو راستا به موفقیت رسیدیم و توانستیم با همین توانمندی با قدرت های بزرگ دنیای مذاکره کنیم و از حقوقمان دفاع کنیم. طرح اولیه این راکتور که طرحی قدیمی بود با مذاکرات برجام مورد بازسازی و بهسازی نهاده شد و مقرر شد چین و آمریکا در صحه گذاری و تایید پیشرفت این راکتور در قالب یک گروه به دانشمندان ایرانی یاری کنند. با وجود خارج شدن آمریکا از برجام و در نتیجه این طرح، انگلیس جای آمریکا را گرفت و در حال حاضر پس از تاخیری که داشتیم، موانع برطرف شده و کار ها پیش می فرایند. از زمان بندی عقب هستیم که باید جبران کنیم. بی اعتمادی باعث شده طوری کار ها را پیش ببریم که در صورت احتیاج به مرحله قبل برجام بازگردیم. اما مایل هستیم راکتور جدید که از شار نوترونی بالایی برخوردار است و توانمندی های تحقیقاتی و فراوریی آن بسیار بالاتر از نمونه قبلی است را به نتیجه برسانیم.

فراوری ایزوتوپ در فردو به صرفه است؟

یکی دیگر از موضوعاتی که درباره آن بحث می شود توید ایزوتوپ در سایت فردو هست. آیا واقعاً فراوری ایزوتوپ در فردو صرفه دارد؟ اصوالً کار ویژه اصلی فردو چه بود؟ آیا ساخت ایزوتوپ در فردو با آن هدفی که فردو به خاطر آن تاسیس شد، همخوانی دارد؟ اگر پاسخ منفی است چرا صرفاً به فراوری ایزوتوپ محدود شده است؟

کمال وندی: پروژه فراوری ایزوتوپ پایدار به دلیل سطح بالای فناوری (جداسازی یا غنی سازی عناصر سبک) بسیار اهمیت دارد. قراردادن مرکزیت این پروژه در فردو بخشی از توافق برجام بوده است ضمن اینکه این پروژه صرفاً دو آبشار از سانتریفیوژ های فردو را شامل می شود و در صورت تصمیم کشور به انجام غنی سازی اورانیوم در فردو وجود این پروژه هیچ تاثیر منفی در فرایند غنی سازی نخواهد داشت. فراموش نشود که بیش از 90 درصد از ظرفیت غنی سازی کشور بر حسب ظرفیت حداکثری نصب ماشین های سانتریفیوژ در مجتمع شهید احمدی روشن نطنز و نه در فردو نهاده شده است و درگیر شدن بخش کوچکی از مجموعه فردو به این موضوع هیچ تاثیر منفی بر فرایند غنی سازی نخواهد گذاشت.

هیچ محدودیتی که قابل برگشت نباشد وجود ندارد

آیا به واسطه برجام دستاورد های 20 ساله صنعت هسته ای سلب یا محدود شد؟ آیا این دستاورد ها قابل بازگشت نیست؟ اگر هست با چه هزینه ای و چه مدت زمانی؟

کمال وندی: هیچ دستاوردی نه سلب و نه محدود شده است. هیچ محدودیتی که قابل برگشت نباشد وجود ندارد. متاسفانه یک جریان سیاسی کوشش می نماید چنین القاء کند که صنعت هسته ای از بین رفته است، در حالی که این ادعا به هیچ وجه درست نیست. متاسفانه رئیس سابق این سازمان با نادیده دریافت زحمات مدیران قبلی و بعد از خود کوشش دارد همه دستاورد های صنعت هسته ای را حاصل دوره 2.5 ساله مدیریت خود قلمداد کند. این در حالی ست که در همین دوره کوتاه ابهامات و سوالات مطرح نشده زیادی وجود دارد که البته به زودی بخش هایی از آن را که قابل بازگویی است، مطرح می کنیم.

پروتکل الحاقی چه بخش ها و اقلامی را شامل می شود

یکی دیگر از بحث های مربوط به حوزه هسته ای که این روز ها هم زیاد شنیده می شود موضوع چگونگی و چرایی پروتکال الحاقی است. بفرمایید پروتکل الحاقی تا چه حد و در کجا ها اجرا می شود؟ با توجه به بدهی طرف های غربی آیا بناست اجرای داوطلبانه متوقف شود؟

کمال وندی: پروتکل الحاقی قدری فراتر از پادمان است. تعداد زیادی از کشور ها آن را پذیرفته اند و اجرا می کنند. ایران نیز در حال حاضر به صورت داوطلبانه پروتکل الحاقی را اجرا می نماید. تعهدات پادمانی در حوزه حسابداری مواد هسته ای است و پروتکل الحاقی علاوه بر نظارت آژانس بر مواد هسته ای، نظارت آن بر بخش هایی از سانتریفیوژ های فراوریی از جمله روتور و بیلوز و نیز ارائه اظهاریه های سالیانه صادراتی مواد هسته ای و بعضی اقلام را شامل می شود. در حقیقت کشور هایی که پروتکل را اجرا می کنند با ارائه بعضی اطلاعات بیشتر عملأ به آژانس اطمینان می دهند که فعالیت های آن ها کاملأ صلح آمیز است. پروتکل الحاقی از جنس نظارت است فعلا تصمیمی درباره حوزه نظارت نیست.

هیچ تعهد فرابرجامی از جمله در مورد سوخت 20 درصد وجود ندارد

آیا صحیح است که تعهدات فرابرجامی پذیرفته ایم؟ در پشت پرده با عمان درباره سوخت 20 درصد مذاکره شده است؟ موضوع بلای فنی که مطرح شده چیست؟

کمال وندی: هیچ تعهد فرابرجامی از جمله در مورد سوخت 20 درصد وجود ندارد. از جمله با عمان. هیچ بلای فنی هم

وجود ندارد.

حذف قید احتمالی از پفراینده موسوم به پی.ام.دی مبنای درست حقوقی ندارد

یکی از بحث های مهم که بعضا شنیده می شود اینکه گفته شده از پفراینده موسوم به ابعاد احتمالی نظامی یا همان پی. ام. دی قید احتمالی حذف شده صحیح است؟ اگر پاسخ مثبت است در صورت خروج ایران از برجام- به هر دلیلی- حذف این قید چه آثاری خواهد داشت؟

کمال وندی: یکی از دستاورد های مهم برجام بسته شدن پفراینده PMD است. حذف قید احتمالی مورد ادعای افراد سیاه نما هیچ مبنای حقوقی درستی نداشته و با اغراض سیاسی مطرح می شود.

برجام هیچ محدودیتی برای همکاری سازمان با دانشگاه ها و موسسات علمی ایجاد ننموده است

با پیشنهاد نظارت انجمن هسته ای در فرایند اجرای برجام موافق هستید؟ اصوالً چنین کاری مقدور است؟ اگر پاسخ منفی است چرا؟ شرایط فعلی همکاری سازمان انرژی اتمی با مراکز علمی و دانشگاهی چگونه است؟ آیا بودجه مناسبی از سوی دولت برای فعالیت های هسته ای در دانشگاه ها مثل دانشکده هسته ای دانشگاه شهید بهشتی تخصیص داده می شود؟ اگر پاسخ منفی است این موضوع به خاطر محدودیت های پذیرفته شده در برجام است یا دلیل دیگری دارد؟

سازمان انرژی اتمی همیشه با دانشگاه ها، موسسات علمی و تقریباً با بخش مهمی از صنایع تعامالت فنی خوبی داشته و دارد و از هرگونه مشارکت آنان و نیز مشارکت سازمان های غیردولتی هسته ای استقبال می نماید. برجام هیچ محدودیتی برای همکاری سازمان با دانشگاه ها و موسسات علمی ایجاد ننموده و هم اکنون پروژه های مشترک متعددی با دانشگاه ها در دست اقدام و پیگیری است.

سازمان انرژی اتمی هیچ مذاکره پنهانی با آمریکا نداشته است

بعضا پیشنهاد می شود سوخت پیشران ها را - که به سوخت بالای 20 درصد احتیاج دارد - از آژانس بین المللی انرژی اتمی مطالبه کنیم. چنین پیشنهادی عملی است؟ اگر ایران بنای حرکت به سمت ساخت پیشران های هسته ای داشته باشد سازمان تا چه اندازه آمادگی ساخت دارد؟ آیا حرکتی اجرا شده است؟ آیا خارج از آنچه رسانه ای شده مذاکره نهانی با آمریکا اجرا شده است؟

کمال وندی: به دنبال دستور رئیس جمهور محترم ایران و اعتبار تخصیص یافته از جانب مجلس محترم شورای اسلامی به موضوع پیشران، خوشبختانه اقدامات ارزشمندی در این جهت اجرا شده است که بخشی از آن در مراسم 20 فروردین سالجاری به معرض نمایش قرار داده شد. در مورد مذاکرات با آمریکا هیچ مذاکرات پنهانی غیر از آنچه در حوزه برجام بوده، در این سازمان صورت نگرفته است.

منبع:میزان

safariro.ir: سافاری رو: گردش و تفریح در سافاری های جهان