همدان از نگاه سفرنامه نویسان خارجی - شیوا مارکت

همدان عنوان های منحصر به فردی دارد. هگمتانه یا همدان از اولین مرکز های ایران بوده و به خاطر مقبره هایی که به استر و مردخای منسوب هستند نزد یهودی ها و البته خارجی هایی که به عهد عتیق توجه دارند محبوبیت دارد. اگر غار علیصدر، کتیبه های گنجنامه، آرامگاه ابن سینا و بسیاری جاذبه های دیگر همدان را در کنار هم قرار دهیم خواهیم دید که همدان همه آنچه لازم است تا جهانگردان خارجی را به خود جذب کند دارد.

در این مقاله پس از مرور دو نمونه از سفرنامه های مسافران خارجی دوره قاجار درباره همدان، آخرین نظرات جهانگرد ها درباره همدان و جاذبه هایش را می خوانیم.

ویلز انگلیسی در زمان ناصرالدین شاه در سفرنامه اش مطالبی درباره آرامگاه استر و مردخای دارد:

همدان هیچ گونه محل تئاتر و دیدنخانه یا جاهای دیدنی دیگری از این قبیل ندارد. یکی از محل های دیدنیی آن مقبره استر و مردخای با گنبد آبی رنگ و رو رفته به ارتفاع حدود پنج متر از سطح زمین است. بقیه سالن یا ساختمان داخل مقبره از آجر قرمز کهنه ای است که دیوار ه آن اغلب پوسیده و فرو ریخته است. روی هم رفته، مقبره ای کوچک و کم وسعت است. در ورودی ضخیم و کوتاهی دارد.

ورودی به راه پله ای تنگ و باریک منتهی می گردد که داخل شدن از طریق این دهلیز به میان مقبره جز با خم شدن زیاد و با حالتی شبیه به چهار دست و پا امکان ندارد. کف دهلیز باریک با کاشی آبی رنگ و رو رفته ای مفروش شده است. پس از عبور از این کانال تنگ و پایین رفتن از پله ها، در ابتدا به علت تاریکی شدید محیط هیچ چیز دیده نمی گردد. بعد از عادت کردن چشم به تاریکی و نگاه به مقبره، داخل آن کاملاً ساده و فاقد هر نوع تزئین یا آثار هنری باستانی قابل توجه است.

در یک گوشه از مقبره گود و تاریک، یک عدد چراغ موشی دوده گرفته دیده می گردد که فتیله ای از پنبه دارد. خادم مقبره، که یهودی بدقیافه و کثیفی بود، گفت در سراسر سال تنها دو بار اینجا روشن و چراغانی می گردد.

در وسط زیرزمین مقبره، دو عدد ضریح چوبی به چشم می خورد که به خاطر قدمت و کهنگی چوب آن زرد و رنگ و رو رفته است. روی هر ضریح، چند برگ کاغذ قدیمی دیده می گردد که جملاتی به زبان عبری روی آن ها نقش شده. با همه این احوال، حتی یهودی قدیمی و خادم مقبره هم مطمئن نیست که کدام یک از قبرها متعلق به استر و کدام یک مربوط به مردخای است. داخل مقبره و روی ضریح هیچ پیرایه ای ندارد. تنها یک جلد تورات مقدس در کنار این دو مزار دیده می گردد که کاملاً نو و مربوط به سال های اخیر است.

ویلز همچنین درباره وضع ارمنی های همدان می نویسد: ارمنی های همدان نسبت به هم کیشان خود در جلفای اصفهان متمدن ترند و پوستی سفیدتر دارند. ارمنی ها در این شهر هم مثل اصفهان نه اینکه مسلمان بلکه ارمنی هستند.

ابراهام جکسن آمریکایی در سال 1282 به همدان سفر کرد. او همدان را به عنوان یکی از اولین مرکز های باستانی می شناخت و انتظار داشت نشانه ای از فر و شکوه آن دوران را در این شهر ببیند اما خیلی زود ناامید شد:

هیچ نشانه ای از فر و شکوه باستانی هگمتانه، که روزگاری سرای شاهان بود، در این شهر به چشم نمی خورد. همچنین اثری از آن عظمت و ابهت تخت جمشید و پاسارگاد، که در عین ویرانی فخیم و عالی هستند، در آن دیده نمی شد. در عوض آنچه دیدم عبارت بود از کوچه های پرپیچ وخم و پس کوچه هایی که جوی های آب کثیف در آن ها جاری بود. همچنین ردیف خانه هایی کهنه و خراب که بام های مسطح گلی داشت. در هیچ جا چشم انداز ای از زیبایی به چشم نمی خورد.

کوچه های پیچاپیچی که از آن عبور می کردم از میان گورستان کم عمق مسلمانان، که در قلب همدان قرار گرفته است، می گذشت. چیزی به جز شدت سرمای زمستان ها و موقعیت بهداشتی همدان مانع از بروز طاعون و وبا نمی گردد.

به نظر می رسد مقرراتی برای نظافت کوچه ها وجود ندارد و چنین می کند که متأسفانه رفتگران طبیعت یعنی لاشخورها و مرغان شکاری هم از انجام دادن وظیفه خود غافل مانده اند.

البته همدان امروز از لحاظ بهداشت و رسیدگی به بناهای تاریخی و جاذبه هایش تفاوت فاحشی با آن دوران دارد. در ادامه، آخرین نظرات جهانگرد ها در سایت tripadvisor درباره جاذبه های همدان را مرور می کنیم.

سنگ نبشته های گنج نامه

مسافر آمریکایی در فروردین 96 گنج نامه را برخلاف دیگر محوطه های تاریخی دارای محیطی زنده دیده:

وقتی از پله ها بالا می رفتم آب هایی که از آبشار جاری شده بودند نیز برخلاف جهتم در جریان بودند. در سمت چپ و نزدیک آبشار، این سنگ نبشته های سه زبانه (فارسی باستان، عیلامی و بابلی) یافت می شوند. سنگ نبشته ها متعلق به داریوش بزرگ و خشایارشا هستند و برای مسافرانی که در جاده شاهی حرکت می کردند نوشته شده بودند. اهمیت این سه زبان در آن است که الان دیگر صحبت نمی شوند؛ بنابراین مثل سنگ روزتا برای زبان شناسان سودمند هستند.

وقتی داشتم از سراشیبی کوه پایین می آمدم، مجسمه ای مردی اسکی باز را دیدم. در آن هوا قابل تصور نبود که آن قدر آنجا برف بیاید که بتوان اسکی کرد اما وجود مجسمه شاهدی بر تأیید آن قضیه بود. از اینجا می توان چشم انداز خوبی هم بر شهر همدان داشت.

آرامگاه ابن سینا

جهانگرد بلژیکی در مهر 97 از این آرامگاه، که معماری مدرنی هم دارد، دیدن کرد:

نام همدان یادآور ابوعلی سینا است. با آن باغ ورودی اش، آرامگاه دنجی دارد. می توان آنجا نشست و به پدر جهانی پزشکی احترام گذاشت. ابن سینا همان کسی است که جفری چاسر (شاعر انگلیسی قرن 14) و قدیس توماس آکویناس ازش تعریف کرده اند. او یکی از بزرگ ترین دانشمندان ایرانی تمدن اسلامی بود که با ارشمیدس جهانی غرب مقایسه اش می کنند.

کتاب قانون او تا قرن هجدهم متن استاندارد برای آموزش پزشکی در اروپا بود. موزه کوچکی در پای برج تأثیرگذارش قرار گرفته است که نسخه هایی از آثار ابن سینا را در آن نگه می دارند.

تپه هگمتانه

جهانگرد استرالیایی در اسفند 95: تپه هگمتانه به نظرم مهم ترین جاذبه همدان و بهترین سایت باستان شناسی ایران بود. یافته ها بیشتر به زمان هخامنشیان برمی گردد. دو کلیسای ارمنی نیز در نزدیکی محوطه وجود دارد.

مسافر آلمانی در اردیبهشت 96: سقف بزرگی که روی کشفیات آمده مرا یاد لشکر سفالین شی آن چین انداخت. اگر چشمتان تنها همان چیزی که دوربینتان می بیند ببیند اینجا چیز زیادی ندارد اما اگر چشمتان به فکر و تصورتان وصل باشد می توانید دریابید که در چه شهر باستانی عظیمی قرار گرفته اید.

جهانگرد انگلیسی در خرداد 96: هگمتانه قدیمی ترین مرکز جهان است. اگر تخیل قوی ای دارید و دوست دارید به پی های شهر نگاه کنید، این مکان مناسب شما است.

مسافر ایتالیایی در خرداد 97: در دوران راهنمایی چیزهایی درباره مادها و پارس ها خوانده بودم. تنها نامی از اکباتانا (هگمتانه) در فکر داشتم و هیجان زده بودم که دارم به آن محل می روم. بیشتر کشفیات تپه زیر سقفی حصارکشی شده اند. آجرهای بزرگی دیوارهایش را تشکیل می دهند که کمتر در دیگر جاهای تاریخی دیده می شوند. اسرار کشف ناشده تپه هگمتانه حتی از شهر تروا هم بیشتر است.

آرامگاه استر و مردخای

مسافر سنگاپوری در خرداد 96: ما مسیحیان شرق وقتی در دل کشور مسلمان در محلی یهودی قرار گرفتیم بسیار متأثر شدیم. نوشته هایی به زبان های عبری و آرامی روی دیوارهای آرامگاه استر و مردخای نوشته شده اند که ده فرمان هم جزوشان است. اینجا یکی از معنوی ترین جاهایی بود که تابه حال پا گذاشته بودم.

جهانگرد ایتالیایی در خرداد 97: درست در مرکز شهر اسلامی همدان وقتی نام استر را بیاورید همه آن را می شناسند و راهنمایی تان می کنند. آنگونه که این آرامگاه مورد مراقبت قرار می گیرد نشان می دهد که ایرانیان چقدر به جوامع یهودی احترام می گذارند. برخوردشان مسئولانشان با ما خیلی محترمانه بود. یهودی پیر مسئول آنجا به زبان های انگلیسی و فرانسوی مسلط بود.

دو تابوت سنگی در آنجا بود که می گویند اجساد استر و مردخای را نگه می دارد. خاخام یهودی داستان استر و اینکه چگونه یهودیان دوره هخامنشی را نجات داد تعریف کرد.

از دیگر جاذبه های همدان که مورد بازدید جهانگرد ها قرار می گیرد می توان از آرامگاه باباطاهر، ارتفاعات الوند، گنبد علویان و دریاچه و سد اکباتان نام برد.