کنکور! مناقشات، راهکارها

به گزارش شیوا مارکت، به گزارش خبرنگاران، دکتر بهنام بهراد* در یادداشتی که در اختیار خبرنگاران قرار داد نوشت: سالهاست فرزندان، والدین، مدارس و سیاستگذاران آموزشی این مرز و بوم درگیر مهمترین هدف زندگی دانش آموزان یعنی کنکور هستند! این هدف آن قدر مهم بوده که تمامی ارکان زندگی خانواده ها و دانش آموزان را تحت تأثیر قرار داده است.

گویی دانش آموز برای کنکور خلق شده است. انتخاب مدارس، آزمون ها، فرایند تحصیلی، برنامه ریزی ها و خلاصه همه چیز برای یک هدف و آن کنکور بوده و هست. کنکور از پیش دبستان تا دیپلم گریبان دانش آموزان و خانواده ها را گرفته است. والدین و مراکز آموزشی ریز و درشت از همان پیش از دبستان و بعد مدارس ابتدایی و آزمون استعدادهای درخشان، مدارس نمونۀ دولتی، آزمون های مختلف مراکز خصوصی در طول سال، کلاسهای فوق العادۀ خارج از مدرسه و تابستان و غیره همه یک هدف را دنبال می کنند و آن کنکور است. حتی وقتی دبیرستانی می خواهد عملکرد عالی خود را به رخ دیگران بکشد، تنها یک شاخص برجسته و مهم دارد و آن قبولی در کنکور است و آن را با آب و تاب و عکس دانش آموزان خود بر در و دیوار تبلیغ می نماید. بازار کنکور چنان تمامی ابعاد آموزش و پرورش را درگیر و دلمشغول خود کرده است که آثار زیانبار آن در جای جای زندگی بچه ها، خانواده ها و نظام آموزشی خودنمایی می نماید، از آن جمله:

انتقال صِرف مهارتهای شناختی در مدارس که متعلق به آموزش و پرورش 100 سال پیش است و با مهارتهای انتقالی به دانش آموزان در قرن بیست و یکم کاملاً بیگانه است.

گسترش و ترویج آزمون مداری افراطی در مدارس و ارزیابی ارزش دانش آموزان به وسیله نتایج این آزمون ها و زوال فزایندۀ تفکر و تعمق و رقابت افسار گسیختۀ مدارس در این زمینه بی توجهی گسترده و عمیق به سلامت روانی بچه ها و نوجوانان به وسیله بسط روش هایی که اختلالات روانی مانند اضطراب فراگیر و افسردگی را شیوع و ترویج می دهند.

درخودماندگی آموزش و پرورش با نشر و ترویج مهارت هایی که بچه ها و نوجوانان را برای زندگی بزرگسالی آماده نمی کنند.

استرس دائمی و کیفیت پایین زندگی بچه ها و نوجوانان که مهمترین دوران زندگی آنها صرف آماده شدن فقط برای آزمون ها و کنکور سپری می گردد و تحقیقات گسترده ای نشان میدهند که تجارب استرس مزمن رشد مغز و کارکردهای عالی آن را به شدت تضعیف می نماید.

صرف هزینه های مالی، زمانی و انسانی گزاف برای هدفی که هیچ همخوانی بین هزینه و سود آن وجود ندارد (هزینه هایی گزاف بر دوش خانواده ها و جامعه برای ورود به دانشگاه ها و کسب مدارک تحصیلی که هم به لحاظ کیفی و هم پیامدی یعنی آیندۀ فردی، شغلی و خانوادگی، چشم انداز روشنی برای آیندۀ جوانان کشور ترسیم نمی کنند)

و بالاخره نزول چشمگیر کیفیت آموزشی در نظام آموزش و پرورش و جایگزینی کیفیت آموزشی با آموزشهای وابسته به گذر از کنکور موجب شده است تا مدارس و نظام آموزشی بدنبال انتقال آن دسته از مهارتهایی باشند که دانش آموزان را از پل خطرناک کنکور گذر می دهند و نه تقویت شایستگی های موضوعی و مهارتی در دانشآموزان. اگر دانشآموزان از این پل به سلامت عبور کنند پیروز قلمداد شده و در صورت شکست آیندۀ تعریف شده و روشنی ندارند!

بانک دنیای در گزارش سال 2008 خود در خصوص نحوۀ پذیرش دانشگاهی در سراسر دنیا گزارشی را با عنوان پذیرش دانشگاهی در دنیا (University Admission Worldwide) منتشر کرده و در آن چهار نوع روش برای ورود به آموزش عالی در کشورهای مختلف دسته بندی کرده است: آزمونها، آمادگی دبیرستان، مواد و ملزومات تقاضای ورود، و عوامل دموگرافیک که هر یک شرحی دارند. اغلب کشورهای صاحب نام در زمینۀ آموزش عالی ترکیبی از روشهای کارآمد فوق را مورد استفاده قرار می دهند و تنها کشورهای اندکی مانند ایران، چین و ترکیه هستند که همانگونه که در گزارش مزبور نیز آمده تنها از کنکور یا آزمونهای ورودی ملی برای ورود به آموزش عالی استفاده می کنند. بر طبق این گزارش اغلب دانشگاهها با توجه به رشتۀ تحصیلی مورد درخواست بصورت انفرادی ترکیبی از روش ها را مورد استفاده قرار میدهند و داوطلبان را با توجه به این روش ها گزینش می کنند.

سالیان سال است که نظام آموزشی ما روشی نادرست یا بهتر بگوییم ضعیف ترین روش موجود را برای ورود دانش آموزان به نظام آموزش عالی برگزیده است. در سال های اخیر به سبب مسائل و مسائل مالی، افزایش بی رویۀ مدارس خصوصی و مراکز آموزش عالی، تغییر دیدگاه های آموزشی در عصر حاضر، بیکاری گسترده فارغ التحصیلان دانشگاهی، کنکور و چشم انداز آن به مناقشه ای مهم تبدیل شده است. اکنون زمان آن رسیده تا آموزش و پرورش و حتی آموزش عالی دست به بازاندیشی در سیاست ها و راهبردهای گذشته بزنند و با آینده نگری، اصلاحات عمیق و گسترده ای را در سیاست های آموزشی و ارزیابی خود در دستور کار قرار دهند، زیرا ادامۀ فرایند فعلی تعمیق هر چه بیشتر بحران کنونی در آموزش و پرورش و آموزش عالی را در پی خواهد داشت.

آموزش و پرورش برای برون رفت از مشکل کیفیت آموزشی نیازمند مطالعه و چشماندازی روشن از تجارب بین المللی در این حوزه است. گزارش دپارتمان سیاستگذاری مجلس اروپا تحت عنوان شرایط و آزمون های ورودی آموزش عالی در اروپا: مطالعه ای تطبیقی که در سال 2014 منتشر شده است به مقایسۀ کشورهای استرالیا، کانادا، فرانسه، آلمان، مجارستان، ایرلند، ایتالیا، ژاپن، کره، هلند، نیوزیلند، سنگاپور، اسلوانی، آفریقای جنوبی، اسپانیا، سوئد، سوئیس، ترکیه، انگلستان و ایالات متحده که کشورهای صاحب نام در زمینۀ آموزش عالی هستند، پرداخته است.

نکتۀ جالب توجهی که در این گزارش به چشم می خورد، فقدان آزمونهایی ملی برای جذب دانشجو و از آن مهمتر وجود آزمونهایی کیفی برای خروج دانشآموزان از آموزش و پرورش است. یعنی به جای اینکه آزمونهای ورودی ملی برای دانشگاه ها وجود داشته باشد، بیشتر آزمون های خروجی کیفی از آموزش و پرورش وجود دارند. آزمونهای خروجی ملی دقیق و کیفی این امکان را به نظام های آموزشی می دهند تا کیفیت آموزشی و شایستگی های اساسی و مهم را در دانش آموزان مورد ارزیابی قرار دهند. این امر ضمن یاری به افزایش کیفیت در نظام آموزش و پرورش و بهبود مستمر نظام آموزشی، اطلاعات ارزشمندی را برای مراکز آموزش عالی و دانشگاهها جهت جذب مناسب دانشجویان فراهم می کنند.

بنظر می رسد که سیاستگذاران آموزشی در کشور ما نیز بدنبال تغییر در فرایند جذب دانشجو در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی هستند و نقدها فراوانی به کنکور به شکل فعلی مطرح است. اما نکتۀ مهمی که در چند سال اخیر مطرح شده، اهمیت معدل دبیرستان و به ویژه سال آخر است. توجه به معدل می تواند مدارس را به اجبار به سمت افزایش کاذب نمرات و معدل دانش آموزان سوق دهد، که همین امر شاخص کیفی مناسبی برای انتخاب دانشجو نیست. اما آزمونهای کیفی خروجی سراسری از دبیرستان، شاخص مناسبی به عنوان یکی از ملاکهای انتخاب و جذب دانشجو خواهند بود و میتوانند در ترکیب با معدل دورۀ دوم دبیرستان مورد استفاده قرار گیرند و به ترتیبی از مشکل فوق نیز پیشگیری گردد. ضمن آنکه اگر این آزمونهای خروجی کیفی، دقیق و اصولی طراحی شوند، میتوانند ضمن ارزیابی کیفی خروجیهای آموزش و پرورش، موجب بهبود مستمر نظام آموزشی و ترمیم و اصلاح آن شوند. آنالیز دقیق مباحث فوق نیازمند مطالعه ای تطبیقی و مشروح است که در این مختصر نمی گنجد و مراکزی مانند پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش و دیگر بازوان پژوهشی وزارت آموزش و پرورش می توانند در این زمینه رهگشا باشند.

نتیجه آنکه آزمون های خروجی کیفی از دبیرستان متناسب با شایستگی های موضوعی و مهارتی به اضافۀ آزمون های ورودی انفرادی مراکز آموزش عالی و آزمونهای استاندارد استعداد تحصیلی ترکیب مورد استفاده در مطالعات تطبیقی و از جمله گزارش واحد آموزش بانک دنیای با عنوان پذیرش دانشگاهی در دنیا است که بنظر روش های استاندارد و مرجحی هستند که در کشور ما نیز بجای کنکور قابل استفاده می باشند.

*دکتر بهنام بهراد استادیار روانشناسی سلامت پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش