به بهانه روز خاک - شیوا مارکت

فرسایش، آلودگی، کاهش تنوع زیستی، شهرنشینی و موارد دیگر سلامت خاک را با تهدیدهای متعددی روبرو نموده است.به گزارش خبرنگاران، اخیراً متخصصین خاک شناسی و دانشمندان، متوجه شده اند که بحث خاک و فرسایش آن، از مباحث مهم تهدیدات کره زمین بوده و از آنجا که برای تشکیل یک سانتی متر خاک، حدود هزار سال وقت نیاز است، هرگونه تخریب و فرسایش آن، می تواند آسیب های جبران ناپذیری به کره زمین بزند. برطرف تهدیدهای خاک می تواند گام مهمی در صنعت کشاورزی استان ایجاد کند.خاک به مراتب از آب با اهمیت تر بوده و در حقیقت خاک با اهمیت ترین بستر مدیریت مراجع آب در دنیا است. باید توجه داشت که تامین آب مورد نیاز از روش های متفاوت امکان دارد اما تهیه خاک به ویژه خاک حاصلخیز تقریبا در زمان کوتاه غیرممکن خواهد بود.عملیات خاک ورزی به شکل سنتی در بلندمدت خاک را در معرض فرسایش آبی و بادی قرار می دهددکتر مختار داشادی، عضو هیأت علمی موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کرمانشاه نیز گفت: تلفات و مصرف زیاد آب، کودهای شیمیایی و افزایش مصرف سوخت های فسیلی از پیامدهای خاک ورزی سنتی است و طبق تحقیقات اجرا شده حدود 60 درصد از انرژی های مصرفی در کشاورزی مکانیزه صرف عملیات خاک ورزی می گردد.وی افزود: عملیات خاک ورزی به شکل سنتی در بلندمدت ساختمان خاک را تخریب و موجب فشردگی، کاهش نفوذپذیر و تشکیل سخت لایه زیرین خاک(Hard Pan) می گردد که نهایتاً خاک را در معرض فرسایش آبی و بادی قرار می دهد.داشادی ادامه داد: از دست رفتن کربن آلی خاک به صورت گاز کربنیک به اتمسفر، تشدید پدیده گلخانه ای و گرم تر شدن میانگین دمای دنیای را در پی دارد.این پژوهشگر موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کرمانشاه اعلام کرد: در ابتدا زراعت تاحدودی حفاظتی بوده است اما با توسعه ماشین آلات کشاورزی و امکان عملیات خاکورزی ساختمان خاک نیز به خطر افتاد.وی با بیان اینکه در کشاورزی حفاظتی سه اصل خاک ورزی حفاظتی مطرح است، ادامه داد: همچنین توجه به مسائل اقتصادی و اجتماعی به تازگی وارد این محورها شده است و باید گفت که ما کاهش عملکرد محصولات کشاورزی و هدررفتن سرمایه، به طور مستقیم شرایط اقتصادی و اجتماعی جامعه را تحت تاثیر قرار می دهد.برای حفاظت از خاک، مطالعه و اجرای طرح های مختلف تامین آب از قبیل سدهای کوتاه خاکی، آب بندان ها، زهکشی و استخرهای بتنی ذخیره آب باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.عدم توجه کافی به فرسایش به دلیل این است که تبعات آن در کوتاه مدت چندان محسوس نیستدکتر غلامرضا، عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان نیز اظهار کرد: ادامه حیات انسان به شدت وابسته به آب و خاک است اما این دو عنصر حیاتی به طور مداوم در معرض خطر فرسایش و تخریب قرار دارند.وی اعلام کرد: عدم توجه کافی به فرسایش و آثار زیان بار آن به دلیل این است که تبعات آن در کوتاه مدت چندان چشمگیر و محسوس نیست.چمن پیرا ادامه داد: برای جلوگیری از آثار سوء فرسایش مانند از بین رفتن پوشش گیاهی، عدم نفوذ آب، کاهش آبدهی و... باید طوری از زمین بهره برداری گردد که فرسایش در آن ایجاد نشده و یا میزان آن کمتر از مقدار خاکسازی باشد.عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان افزود: با افزایش جمعیت و احساس کمبود آب و غذا، بهره برداری های نامعقول از طبیعت شروع و با ترجیح منافع آنی، نابودی منابع طبیعی قابل تجدید پیشرفت کرد. وی اعلام کرد: ظهور ریزگردها در بخش های جنوبی و غربی کشور ازجمله تبعات ناملموس دیروز و کاملاً مشهود امروز است که البته باید با نگاهی سرزمینی و فراسرزمینی آن نگاه کرد.چمن پیرا گفت: با ضعیف شدن خاک و به دنبال آن از بین رفتن جنگل ها و مرتع آب های حاصل از بارندگی به جای بالا بردن فراوری کشاورزی خاک ها را می شورند و سرمایه اصلی کشور یعنی خاک به پشت سدها و درون دریاها ریخته می گردد.این دکترای آبخیزداری اعلام کرد: موضوع فرسایش خاک در ایران را می توان بامسئله از دست رفتن خاک شروع و با تشریح چگونگی هدر رفتن آب ها به خاتمه رساند.وی با بیان اینکه میزان بارندگی در ایران کمتر از 30 درصد متوسط دنیاست، افزود: قسمت های مرکزی، جنوب و غرب ایران ذاتاً حساس به فرسایش بوده و در مناطق مرکزی به خاطر وزش بادهای شدید فرسایش بادی را داریم.چمن پیرا توضیح داد: در مناطق کوهستانی البرز و زاگرس نیز به علت افزایش بارندگی و شیب زیاد، میزان فرسایش بالاست.عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان گفت: طبق آمار میزان فرسایش سالانه خاک ایران 16.45 تن در هکتار است و قاعدتاً لرستان نیز از کشور مستثنی نبوده و مقدار فرسایش خاک آن زیاد است.باید به خاک علاوه بر اراضی فراوری محصول به عنوان یک امر مهم یاد کرد، زیرا خاک نامرغوب می تواند با فرسایش روبرو و در هنگام سیل و بارندگی دچار رانش گردد و حوادث جبران ناپذیری به وجود آورد.منشأ بسیاری از خاک های مناطق ایران سازندهای آهکی استدر این باره فاطمه پرویزی، کارشناس بخش تحقیقات خاک و آب نیز گفت: برای بهره برداری صحیح از انواع مختلف خاک های کشور برای فراوری محصولات زراعی و باغی باید منابع خاک را به خوبی شناخت.وی افزود: آنالیز دقیق خاک به دنبال انجام تجزیه های درست و دقیق نمونه های خاک امکان پذیر است.پرویزی ادامه داد: منشأ بسیاری از خاک های مناطق ایران ازجمله لرستان از سازندهای آهکی است که محدود کننده رشد گیاهان نیز محسوب می گردد.این پژوهشگر ادامه داد: در استان جاهایی که بارندگی بالا، آبشویی زیاد و متوسط دمایی نیز کم است تجمع آهک کمتری دیده می گردد و جریان های آبشویی نیز گاهاً باعث ایجاد لایه ای نفوذناپذیر در خاک خواهد شد که بخش عمده آن آهک است.وی ادامه داد: آهک در خاک های سنگین باعث چسبندگی ذرات شده و از طرفی میزان اسیدیته خاک را نیز افزایش می دهد که درنهایت منجر به خارج شدن عناصر از دسترس گیاه می گردد.تنظیم تدوین و تنظیم سند آمایش سرزمین می تواند یک گام خیلی مهم در صنعت کشاورزی باشد.در سطح ملی و استانی سایت های دائمی ارزیابی فرسایش نداریمدکتر مراد سپهوند، رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان، نیز در این باره اظهار کرد: اراضی(lands) با خاک ها (soils) کمی متفاوت هستند. اراضی جلوه بیرونی و در معرض دید پوسته زمین بوده که شامل کوه ها، تپه ها، آب ها و... هستند.وی با بیان اینکه اراضی ممکن است خاک داشته یا نداشته باشند، افزود: بنابراین خاک ها در زمره اراضی هستند ولی اراضی ممکن است در زمره خاک ها نباشند.سپهوند با اشاره به اینکه اراضی قابل کشت را معادل خاک ها در نظر می گیریم، ادامه داد: بی تردید مهم ترین عامل تهدید کننده اراضی قابل کشت و خاک ها فرسایش آبی و بادی است.این عضو بخش تحقیقات آب و خاک مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان اعلام کرد: متاسفانه در رابطه با سنجش میزان فرسایش در سطح کشور کار جدی و بلند مدت علمی انجام نشده و تنها آنالیز های موردی و نتایج بعضی پژوهش ها و خاتمه نامه ها موجود است.وی ادامه داد: متاسفانه در سطح ملی و استانی سایت های دائمی ارزیابی فرسایش نداریم و به همین دلیل هر کسی به خود اجازه می دهد در این رابطه اظهارنظر کند.رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان توضیح داد: میزان فرسایش در کشور ما 2 تا 5 برابر میزان دنیای است و این به دلیل شرایط خاص اقلیمی و توپوگرافی و زمین شناسی کشور ما و البته نحوه برخورد ناصواب در بهره برداری از منابع اراضی و خاک های مان است.سپهوند ادامه داد: وضعیت پستی و بلندی، نوع سازند، وضعیت پوشش گیاهی و نوع کاربری(land use) در میزان فرسایش بسیار دخیل هستند.وی اعلام کرد: مسلما در سطح استان ما حوضه ها و زیر حوضه های حساس به فرسایش داریم که میزان فرسایش آنها ممکن است به 30 یا 40 تن در هکتار در سال و حتی بیشتر مانند سازندهای مارنی زاگرس و البرز یا سازند گچساران هم برسد.عضو بخش تحقیقات آب و خاک مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان اعلام کرد: سیل اخیر که بخشی از اراضی دشت جایدر را زیر آب برد عمدتا مربوط به سازند حساس به فرسایش گچساران بود که در شرق پلدختر واقع شده است. رواناب این سازند قبلا به تالاب گری بلمک وارد می شد که به خاطر احداث زهکش حجم زیادی از آب وارد اراضی شد.سپهوند در پاسخ به اینکه برنامه عملی کنترل فرسایش(آبی) چه باید باشد؟ گفت: راهکاری که فانتزی و غیرعملی نباشد و درست به هدف بخورد.وی با بیان اینکه در سطح استان چند بخش اراضی داریم که کم و بیش روبرو با فرسایش هستند، ادامه داد: هر کدام از اراضی بالادست(کوه ها و تپه ها)، اراضی دیم پرشیب، دیم با شیب ملایم(زیر12درصد)، دیم کم شیب و زمین های آبی خصوصیات خاص خود را دارند و برای کنترل فرسایش راهکارهای خاصی را می طلبند.عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان اعلام کرد: جنگل و مرتع در کنترل فرسایش بسیار مهم هستند بنابراین حل معضل فرسایش تا حدود زیادی بستگی به این دارد که استراتژی دولت با مشارکت مردم در رابطه با این دو چگونه باشد؟سپهوند اعلام کرد: تجربه ثابت نموده که برای محافظت از جنگل ها راهی جز مشارکت آگاهانه بهره برداران و تامین حداقل منافع آنان وجود ندارد. به همین دلیل باید حساب شده و زیر نظر دولت اجازه استفاده از ضایعات جنگل را داد تا در مردم احساس تعلق به وجود بیاید.وی گفت: باید در حد forest health اجازه بهره برداری را به افراد داد. این رهیافت توصیه سرویس حفاظت از جنگل های آمریکا هم هست. مردم می توانند چوب ها، تنه های خشک شده و پوسیده را مورد استفاده قرار دهند و این به نفع جنگل هم هست. به این ترتیب ساکنان مناطق جنگلی احساس مشارکت و تعلق خاطر بیشتری خواهند کرد و خود حافظ جنگل می شوند.خاک تامین کننده غذا، پایه و اساس پوشش گیاهی برای کشت و مدیریت خوراک، فیبر، سوخت و فرآورده های دارویی، حافظ تنوع زیستی سیاره زمین، نگه دارنده یک چهارم از کل تنوع زیستی دنیا، نقش اصلی در تحولات آب و هوایی و چرخه کربن، ذخیره کننده و بهبود دهنده مراجع آبی در مقابل سیل و خشکسالی است؛ با توجه به نقش های مکرر و حیاتی خاک در طبیعت، حفظ آن برای آینده پایدار و امنیت غذایی لازم است.گزارش از سمیرا عزیزی خبرنگار خبرنگاران منطقه لرستان

beauty-of-life.ir: دور زمین: آشنایی با زیبایی های دنیا در مجله سرگرمی و گردشگری